“Het wordt tijd dat er eens grondig bespaard wordt op personeel bij de VRT” zei Siegfried Bracke in een interview met Knack. VRT-CEO Leo Hellemans zegt ‘dat elke euro telt’ in een interview met De Morgen over het lot van de openbare omroep. Freelance content strateeg en webcopywriter Mischa Verheijden ziet in de focus op de centen de aankondiging van de ondergang van de openbare omroep: “De antwoorden van de VRT-CEO zijn de antwoorden van iemand die de oude orde vertegenwoordigt”. 

De Morgen interviewde VRT-CEO Leo Hellemans over het lot van de openbare omroep (DM 15/5). De dag voor de publicatie van het interview las ik het eerste hoofdstuk van ‘Verandering van Tijdperk’ van professor transitiekunde Jan Rotmans. In het boek duidt hij de kanteling van de economie en samenleving, de verandering van regels, wetten, organisaties, denkbeelden en ideeën, omgangsvormen en gedragingen die onze samenleving bepalen.

Terwijl ik de antwoorden van Hellemans lees, ontvouwt voor mijn ogen een praktijkvoorbeeld van de drievoudige kanteling die Rotmans waarneemt en duidt: een maatschappelijke en economische kanteling en een machtswisseling. Het is ongelofelijk hoe Hellemans’ antwoorden naadloos aansluiten bij wat ik van Rotmans uitleg over de kantelperiode geel markeer.

Helaas is het geen best practice die het interview ontvouwt. De titel: “We moeten veel meer kostenbewust worden. Elke euro telt,” belooft niet veel goeds als het gaat over het lot van de openbare omroep. Een ‘kostenbewuste VRT waarbij elke euro telt’, is geen omroep die naar de toekomst kijkt. Dat is kortetermijndenken om met relatief kleine besparingen alles te houden zoals het is.

De antwoorden van de VRT-CEO zijn de antwoorden van iemand die de oude orde vertegenwoordigt. En nee, dat heeft niets met zijn bijna pensioengerechtigde leeftijd te maken. Dat zou immers leeftijddiscriminatie zijn.

Als systemen mensen gevangen houden

Transities, zo stelt Rotmans in zijn boek, gaan over de interactie tussen mensen en systemen.

De mens heeft de systemen die hem helpen te functioneren zelf gecreëerd. Dan veranderen die systemen en mensen zodanig dat ze elkaar niet meer versterken, maar elkaar gevangen houden. In de situatie van de VRT is dat dan nog vrij letterlijk ook. Ze zit gevangen in het systeem van de politiek. De openbare omroep en de politiek, twee silo’s uit een ander tijdperk, die elkaar vasthouden.

Rotmans noemt effectiviteit, efficiency, rendement, controle en beheersing als  kenmerkende waarden van de oude orde. En daar loopt het interview van over. Ik citeer:

"Als je jaar in, jaar uit geen zekerheid hebt over het precieze bedrag van de dotatie, kun je niet veel budgetten opmaken. Wij zullen ervoor zorgen dat de noodzakelijke besparingen worden uitgevoerd, maar dan willen wij ook een resultaatsverbintenis van de regering. Transparantie moet van twee kanten komen."

En.

"We hebben een cultuurswitch nodig. We moeten veel meer kostenbewust gaan worden. Elke euro telt. We moeten werken met duidelijke processen, duidelijke doelstellingen en duidelijke bevoegdheden.”

Ik herhaal ze nog eens, de kenmerkende waarden van de oude orde: effectiviteit, efficiency, rendement, controle en beheersing. Onvoorstelbaar, maar zelden waren citaten zo allesomvattend. Sterker nog, elk op zich bevatten deze twee citaten al alle kenmerken van de oude orde.

VRT zoals die nu is, is niet meer van deze tijd

Nooit had ik gedacht dat ik het ooit eens zou zijn met een uitspraak van NVA-er Siegfried Bracke. Al blijf ik het oneens met hoe hij over mensen oordeelt, zijn conclusie dat de ‘VRT behoefte heeft aan een drastische omslag’ en ‘bij die koersverandering liefst ook wat ballast kwijtraakt’, is juist.

Een cultuurswitch is nodig, zegt ook Hellemans. Maar wat in bovenstaande citaten naar voren wordt gebracht, is geen cultuurswitch. Dat is een aanpassing van het bestaande systeem. Geen radicale systeemvernieuwing.

Een VRT zoals die nu is, is gewoon niet meer van deze tijd. En dus ten dode opgeschreven. Maar dat geldt niet voor de openbare omroep alleen.

Kijk hoe uit totaal onverwachte hoek een app de taxisector op zijn kop heeft gezet, hoe een bedrijf zonder enig hotelvastgoed in eigen beheer de manier waarop we een vakantieverblijf zoeken transformeerde, hoe iTunes de muziekindustrie totaal veranderde (van bezit naar gebruik) …

Nog altijd denken bedrijven dat hen dat niet zal overkomen. Typisch oude orde denken. Het heeft eigenlijk niets met onderschatting of overschatting te maken, ze zien gewoon niet wat er gaande is. De economische en ecologische crisis zijn een crisis in de letterlijke betekenis van crisis: verandering. Onze economie en als een gevolg daarvan ecologie en het klimaat schreeuwen om transitie.

Overleven vraagt om samenwerken en aanpassen

Ja, ik lees in Hellemans’ antwoorden over samenwerken. Volgens mediaminister Sven Gatz (een vertegenwoordiger en verdediger van de oude orde) moet de openbare omroep wegblijven van het terrein van de kranten. Geen weekendinterviews dus. Op de vraag hoe dat valt te rijmen met de digitale toekomst van de VRT antwoordt Hellemans:

"Er zijn dus twee mogelijkheden. Ofwel schermen we elk ons eigen terrein af en blijven de kranten steigeren wanneer we te veel tekst op onze nieuwssite zetten. Ofwel gaan we samenwerken. Ik zie daar heel wat mogelijkheden. Wij leveren nu al videofragmenten aan voor sommige krantensites en we kunnen daarin nog een stuk verder gaan. Waarom starten we geen gezamenlijk platform voor digitale advertentiewerving? Nu stroomt 70 procent van de digitale reclame-inkomsten naar buitenlandse spelers als Google en Facebook. Waarom werken we niet samen om dat te verhinderen? Daar worden we allemaal beter van."

Digitale advertentiewerving, ik las het twee keer om er zeker van te zijn dat het er echt stond. Advertentiewerving, ook digitaal, is oude orde bij uitstek. En ‘daar worden we allemaal beter van’: wie zijn die allemaal? Niet de klanten, de televisiekijkers, radioluisteraars, deredactie.be-lezers.

Radicale systeemvernieuwing

En zo kom ik bij de kern van de zaak als het gaat om de cultuurswitch, de radicale systeemvernieuwing: de doelgroep van de VRT, de mensen die televisie kijken, radio luisteren en de deredactie.be-lezers, die moeten centraal staan.

Dat de mens weer centraal komt te staan en de structuren in dienst staan van de mens, is ook wat Rotmans betoogt in zijn boek. Dat vraagt niet om een cultuurswitch, maar om een totale hervorming. Als nieuwe waarden voor de nieuwe orde formuleert Rotmans de verschuiving van controle naar ruimte, van doelmatigheid naar aandacht en tijd, van wantrouwen naar vertrouwen, van regelzucht naar keuzevrijheid en van kosten en baten naar kwaliteit.

Hellemans zegt: "Als we digitaal willen denken, of een van onze merken willen bijsturen, komen we tot de vaststelling dat we te veel mensen met hetzelfde profiel hebben. Het is niet vanzelfsprekend om daar iets aan te veranderen."

Niet vanzelfsprekend om dat te veranderen? Het is levensnoodzakelijk om dat te veranderen. Het is de reden om te gaan samenwerken en radicale veranderingen door te voeren. En door dat te doen, krijg je er een ‘kostenbewuste VRT, waarbij elke euro telt’ gratis bij.