Wat wij allemaal kunnen leren van impact ondernemers in Rwanda

Duurzaamheidsexpert Sara Vermeulen (© Aiki Photography)

Sinds iets meer dan een jaar woon ik in Rwanda, een land ter grootte van België en geperst tussen de mastodonten Uganda, DRC en Tanzania. Begin mei werd Rwanda geteisterd door hevige regens. De triestige tol van deze ramp is 131 doden, nog veel meer gewonden en 20.000 mensen die dakloos geworden zijn. Meer dan 19.000 huishoudens in risicogebieden moeten een nieuwe thuis zien te vinden in veiliger regio’s. Geen evidentie in zo’n klein en dichtbevolk land.

Dit verhaal is geen unicum. En misschien ben je al verveeld bij het lezen van deze intro. Maar sta hier even bij stil: zeven van de tien landen die het meeste risico lopen door klimaatverandering bevinden zich in Afrika. En terwijl wij, rijke Westerse landen, onszelf feliciteren met ons klimaatleiderschap - niettegenstaande we ook opzettelijk de wereldwijde klimaatactie ondermijnen - nemen impact ondernemers in complexe realiteiten zoals in Rwanda het heft in eigen handen.

Het land bezit geen grote troeven qua grondstoffen of mineralen. Ook is Rwanda volledig land-locked, wat een sterke afhankelijkheid van anderen betekent. Wat echter wel enorme troeven zijn, is de enorme hoeveelheid jong talent, een rijke traditie en cultuur, en een goede portie weerbaarheid. Van deze talenten valt veel te leren over de principes en roots van impact ondernemen. Ik deel met jullie graag enkele belangrijke lessen uit Rwanda.

Allereerst, de meeste ondernemers in Afrika zijn vrouwen. Het gros van de kleine bedrijven is er dus niet alleen women-led maar ook women-owned. Waarom is dat zo belangrijk? Wel de ervaring leert en studies tonen aan dat mannelijke ondernemers vaker motivaties hebben rond groei, status, winst, kapitaalopbouw, enzovoort. Vrouwen daarentegen ondernemen doorgaans niet omdat het hip is of past bij de millennials lifestyle. Integendeel, vrouwen in de regio hebben vaak minder carrièrekansen dan mannen.

Succesvol zijn binnen hun kleine bedrijven kan het verschil maken tussen het verdienen van een fatsoenlijk inkomen en het vervallen in economische kwetsbaarheid. Ondanks deze realiteit halen vrouwelijke ondernemers vaker motivaties aan zoals sociale impact, het verschil maken, anderen helpen, rechtvaardigheid, enzovoort. En vormt dat nu net niet de kern van impact ondernemen?

Ten tweede: traditie. Vanuit Westerse blik is traditie de vijand van innovatie en van de vooruitgang. En iedereen weet: stilstaan is achteruitgaan. Vooruit met de geit. En graag ook een beetje snel, jawel. Dit is een perspectief dat niet heel de wereld met ons deelt. In december organiseerde Rwanda het gerenommeerde World Circular Economy Forum. Na enkele theoretische sessies van de Europese Unie en de Verenigde Naties nam een jonge Keniaanse ondernemer het woord. Hij vroeg zich luidop af waarom men altijd nieuwe fancy woorden gebruikt voor zaken die al eeuwenlang toegepast worden. ‘Circulaire principes’ waren voor hem gewoon een combinatie van traditie en gezond verstand. Het resultaat: een hele zaal vol experts in experten die met hun mond vol tanden stonden.

Ten derde: geduld en vertrouwen. Rwandese start-ups zijn meesters in stakeholders engagement. En ja, dat vergt tijd en geduld, maar ‘patience is bitter but its fruit is sweet’. Impact projecten en/of ondernemen is vaak een complexe materie met geen eenvoudige quick win voor iedereen. Als we systemisch willen impact maken, moet er in dialoog gegaan worden met iedereen in dat systeem. Dit sluit ook aan bij het ‘Ubuntu’ concept, dat je in vele regio’s in Afrika kan terugvinden en betekent ‘I am because you are’ (ik ben omdat jij bent). Impact ondernemen kan alleen bestaan als we denken op de lange termijn en relaties opbouwen die gebaseerd zijn op waarden, passie en vertrouwen. Je realiseert enkel iets met en door anderen.

Tenslotte, niet alles moet oneindig groeien. De magie van bepaalde impactvolle oplossingen of ondernemingen zit hem net in de kleinschaligheid ervan. In plaats van groter is dieper gaan misschien wel de impactvollere keuze. Bijvoorbeeld richting moeilijk bereikbare doelgroepen. Rwandese start-ups gebruiken hun vindingrijkheid om billijke oplossingen te bieden aan enkele van de meest kansarme en afgelegen gemeenschappen ter wereld.

Het is al langer over en uit met de idee van het continent Afrika als een hopeloze plek zonder toekomst, geteisterd door klimaat en sociale crisissen. We hebben amper een idee van de innovatie en duurzame oplossingen die vanuit deze regio’s onze kant zullen op komen. De jonge ondernemers zijn er talrijk en zonder het zo zelf te benoemen, rasechte impact ondernemers. We kunnen alleen maar leren van de sterke basisprincipes die aan de grondslag liggen van hun ondernemersfilosofie, weerbaarheid en flexibiliteit.