Foto door Sebastiaan ter Burg

In 2010 zegt Martijn Arets zijn job op en reist in een Volkswagen T2 busje langs Europa’s meest inspirerende merken. Weer thuis schrijft hij Brand Expedition. Voor de Engelse vertaling van het boek start hij een crowdfunding en verdiept hij zich vervolgens in de deel-en platformeconomie. Na een workshop aan de Universiteit Gent spreekt Mischa Verheijden met Martijn over de platformrevolutie en de toekomst van een duurzame platformeconomie. En de kennis die Martijn daarover deelt, laat je zien en begrijpen hoe de transitie van economie, maatschappij en machtsverhoudingen zich voltrekt: “Er is op heel veel vlakken leiderschap en urgentie nodig”.

“Vijf maanden leven in dat busje, dat klinkt allemaal heel romantisch maar dat was gewoon bikkelhard”, vertelt Martijn Arets als ik hem vraag of zijn jongensdroom uitkwam. “Het duurde ongeveer drie maanden voor mijn huid, helemaal hard geworden van het buitenleven, weer normaal was. Mijn gezicht was verbrand van het naast een straalkacheltje werken”, lacht hij.

Over zijn belevenissen onderweg en de gesprekken met de leiders van twintig aansprekende Europese merken zoals LEGO, Freitag, Adidas, Netlog, Skype, Bang & Olufsen en Manchester United schrijft Martijn het boek Brand Expedition. Een bestseller in zijn thuisland Nederland.

Door het succes acht Martijn de tijd rijp voor een Engelse vertaling. Om dat te financieren, haalt hij met een aandelen crowdfundingcampagne 20.000 euro op voor de vertaling, het design en de druk van het Engelstalige boek.

Als het boek er dan is, doet Martijn een pijnlijke ontdekking: “Ik merkte dat het als niet-Engelstalig persoon vrijwel onmogelijk is om zonder uitgever in het buitenland een boek op de markt te brengen."

Gedreven door nieuwsgierigheid en niet de ambitie om een merkgoeroe te worden, zit hij niet lang bij de pakken neer. Waarom zou hij ook: Martijn Arets is een gelukzak, die simpelweg op het juiste moment op de juiste plaats is. Zijn geschiedenis gaat dan ook meer over de toekomst: ideaal als je transitie wil zien, begrijpen en mee-maken.

Crowdfunding als financieringsinstrument

De nieuwsgierigaard verdiept zich verder in crowdfunding. Hij schrijft Crowdfunding, de hype voorbij en het binnenkort te verschijnen Crowdfunding voor Dummies.

Over de potentie van crowdfunding zegt hij:

“Het meest boeiende aan crowdfunding is dat het mensen empowered om gefinancierd te krijgen wat voor hen relevant is. Het gaat vaak om redelijk kleine bedragen, maar voor die mensen betekent het dat ze hun droom kunnen najagen."

"Wat ik nu doe, had ik tien jaar geleden nooit kunnen doen. Omdat de mogelijkheden er gewoon niet waren. Daar geniet ik heel erg van. En het gaat alleen maar toenemen dat mensen, gefaciliteerd door online platformen en tools empowered worden om zelf iets te doen."

Maar voor crowdfunding zijn maximale potentieel bereikt, moet het een duurzaam model worden met de juiste waarde voor alle stakeholders.

"Ik denk dat crowdfunding zich nog veel meer zal ontwikkelen als financieringsinstrument. In de huidige vorm is het nog niet destructief voor de banken en financiële wereld. Maar in Nederland is er nu een start-up die hypotheken wil gaan crowdfunden.”

Door data, algoritmes en artificiële intelligentie kan er veel beter een risicocalculatie worden gemaakt. Natuurlijk heeft crowdfunding een hoger risico dan rente op de bank. "Maar als de risico’s beter kunnen worden gespreid en worden voorspeld, wordt het veel aantrekkelijker en gaan mensen hun geld veel meer daarin stoppen. Je kiest dan niet zozeer zelf, maar laat het algoritme je geld verdelen over verschillende projecten.”

De platformrevolutie

Vanuit crowdfunding trekt Martijn zijn interesse door naar de deel- en platformeconomie:

“Ik ben ervan overtuigd dat de platformeconomie in de komende tien tot vijftien jaar alle bedrijven gaat veranderen. Alleen weet nog niemand hoe.”

Met die overtuiging vertrekt Martijn vijf jaar geleden weer op expeditie. Tijdens de Crowd Expedition, zonder busje dit keer, spreekt Martijn in dertien landen met ruim vierhonderd leiders en experts uit de platformeconomie. De interviews zijn vrij beschikbaar op Crowd Expedition. Zijn conclusie: “Het aantal vragen is alleen maar toegenomen in de afgelopen vijf jaar van mijn expeditie.”

Om de opgedane inzichten te bundelen heeft hij zich opnieuw met een succesvolle crowdfundingactie tijd gekocht om het boek De Platformrevolutie, hoe online platformen de economie en samenleving veranderen te schrijven dat medio mei 2018 verschijnt.

In het Nederlands wordt er vandaag vooral van deeleconomie gesproken met Airbnb en Uber als bekendste spelers. Maar dat zijn eigenlijk gewoon bedrijven, stel ik en vraag de deelexpert of je dan wel van deeleconomie kunt spreken.

Martijn: “Als je puur kijkt naar Koen Frenkens definitie van deeleconomie: ‘consumenten die elkaar tijdelijk toegang geven tot hun onbenutte goederen, eventueel tegen betaling’, dan is er niks deeleconomie aan Uber."

"Net als heel veel andere deelplatformen is Uber eigenlijk peer to algoritme to peer. Het algoritme maakt de match: de peers ontmoeten elkaar wel, maar niet op basis van hun eigen keuze."

"We gaan er natuurlijk vanuit dat het algoritme bepaalt op basis van efficiency en beschikbaarheid, maar dat weten we helemaal niet. Bij Uber is ook uitgekomen dat ze een algoritme hadden ontwikkeld om inspecteurs te ontmaskeren. Die kregen dan een fake-app en konden geen Uber boeken. Dat is gewoon crimineel gedrag.”

Onstuitbaar en ongrijpbaar

De opkomst van die platformeconomie is onstuitbaar, maar ook niet onomstreden. Veelal is niet geheel duidelijk wat er gebeurt, waarom, wie de betrokken stakeholders zijn en wat hun agenda is. Platformen grijpen de macht en de overheid heeft het nakijken.

Airbnb’s in Amsterdam

Maar hoe ongrijpbaar bedrijven als Airbnb en Uber ook lijken, dat zijn ze niet, meent Martijn: “Ik denk dat ze best wel grijpbaar zijn. Ik denk dat de overheid heel veel kan doen. De vraag is alleen: hebben ze de skills in huis om het te doen?

"Je kunt natuurlijk juridische kaders bijstellen of een schrikbewind voeren om die platformen te dwingen mee te werken. Maar ik denk dat je als overheid iets moet bedenken waar iedereen beter van wordt."

"Als je een koppeling met de database van het kadaster maakt, die Airbnb met een API kan integreren in haar platform, dan kun je heel laagdrempelig die verificatie doen. En dan is het voor een platform tien keer aantrekkelijker om mee te werken. Omdat ze dan een dienst kunnen creëren, waarmee ze ook het vertrouwen bij hun gebruikers vergroten."

"Dat is een heel andere manier van denken, die veraf staat van het huidige beleid. Het vereist een digitale overheid, iets dat we tot nu toe alleen nog maar in Estland zien.”

Technologie is nul garantie voor succesvol model

Dat platformen zich in die discussie vaak verdedigen door te stellen dat ze een technologiebedrijf zijn, heeft Martijn ook een uitgesproken mening.

“Ik begrijp van hun kant waarom ze dat willen. Maar sorry, dat vind ik echt onzin. Ja, ze zijn een technologiebedrijf, maar als je kijkt naar wat ze adverteren, dan is bijvoorbeeld Uber gewoon een taxibedrijf. Ze zijn veel meer met technologie bezig dan de traditionele bedrijven in de branche, maar technologie is het middel om het doel te bereiken."

"Ze laten het ook geen onafhankelijke markt zijn. Dus niet: ‘wij zijn een open Wiki marktplaats en creëren een omgeving, voor de rest trekken we onze handen ervan af’. Nee, ze zijn ook bezig om die processen te optimaliseren en te beïnvloeden om de ervaring beter te maken en uiteindelijk het aantal transacties te verhogen."

"Technologie is onlosmakelijk verbonden met de platformeconomie. Maar technologie is niet het magische tovermiddeltje in de transitie. Die technologie zelf is niet zo boeiend, op zich kan iedereen dat namaken. Maar dat geeft nul garantie voor een succesvol model. Het gaat erom hoe je zo’n werkend platform kunt maken.“

"En hoe je een werkend platform maakt, dat weten ze bij Airbnb en Uber, maar ook bij de techreuzen Google, Facebook en Amazon weten ze dat. Zo goed dat het stuk voor stuk machtige monopolies aan het worden zijn."

The Circle, realistisch doemscenario voor de toekomst?

Martijn: “Ik denk dat we als maatschappij een aantal keuzes moeten gaan maken. Wat ik zie: de overheid is nu volgend, maar we moeten eigenlijk gewoon als maatschappij meer een leidende rol pakken. Wat willen we en op basis daarvan keuzes maken.

Het kan grofweg twee richtingen uit: of een super centraal, een monopoly, of een zwaar decentraal speelveld. De balans tussen die twee zal per markt en land verschillen.

"Bij een monopoly-spel ga je richting het scenario van The Circle. Dat er een aantal hele grote bedrijven zijn en dat wij het gevoel hebben vrij te zijn, maar uiteindelijk naar de gratie van zo’n organisatie aan alle kanten gestuurd en gemanipuleerd worden. Dat is het doemscenario. Zeker als we onze hersenen kunnen gaan uploaden. Misschien is dat heel ver gedacht, maar ik denk dat dat uiteindelijk minder ver gedacht is dan we beseffen. En willen."

"Maar centrale systemen kunnen ook een decentraal landschap duurzaam maken. Want het unieke van de platformeconomie is dat de transactie lokaal plaatsvindt: vraag en aanbod bevinden zich fysiek bij elkaar in de buurt. Je gaat maximaal 5 minuten fietsen voor een deelauto en de Uber chauffeur gaat geen 2 uur rijden naar de stad waar hij zijn klant oppikt."

Zo zie je in de VS nu de opkomst van Platform Coops: coöperatieven die gezamenlijk investeren in technologie.

In Denver telden 800 taxichauffeurs elk 2.000 dollar neer om een coöperatie op te zetten en een eigen app te laten bouwen. Ze hebben daardoor binnen hun regio een marktaandeel van 34%. Dichter bij huis vind ik het project ‘Gent commonstad van de toekomst’ van pionier van de peer-to-peer economie Michel Bauwens interessant.

"Ik denk dat we heel goed moeten gaan nadenken over waar we heen willen. En als we meer decentraal willen: hoe gaan we die decentrale initiatieven dan empoweren? Nu is iedere platform coop zijn eigen software aan het ontwikkelen en data aan het verzamelen. Dan kun je nooit op tegen de centraal georganiseerde unicorns. Je zult dus bewust moeten kiezen wanneer decentraal de beste en meest duurzame oplossing is en wanneer centraal. "

"Daarvoor is op heel veel vlakken leiderschap en urgentie nodig. Bij de laatste verkiezingen in Nederland was er niemand die iets zei over de digitale samenleving. Daar moeten we echt mee aan de slag gaan. Anders wordt de maatschappij de speelbal van techbedrijven.”