"Europa als baken van innovatie? Dan moeten we af van ons Amerikaans wereldbeeld"

foto: shutterstock.com

De stortvloed aan ontslagen bij ING is pijnlijk voor Mixel Kiemen, onderzoeker aan het Global Brain Institute en co-founder van de start-up RBLS. Pijnlijk, omdat hij uit wetenschappelijk onderzoek rond digitale transformatie weet dat die ontslagen overbodig zijn. Contraproductief zelfs. Hij ziet dat bestaande organisaties zich voor digitale transformatie vooral laten inspireren door de Amerikaanse start-upcultuur. “Wat ze niet beseffen, is dat ze hierdoor juist hun grootste competitief voordeel teniet doen”. Bloovi-schrijver Transitie Mischa Verheijden schoof bij Mixel aan de keukentafel om te horen hoe dat in elkaar zit.

En dat is geen gesneden koek kan ik je bij voorbaat vertellen. Twee uur luisterde ik naar wat Mixel te vertellen had. Op sommige momenten was ik hem compleet kwijt, maar toch hing ik aan zijn lippen, omdat ik voelde dat wat hij vertelde essentieel is om transitie te zien, begrijpen en mee-maken.

Mixel Kiemen te midden van RBLS co-founders Franco Prontera (rechts) en Maarten Tak (links)

Mixel: “We staan op een kantelpunt. We zien dat onze wereld turbulenter wordt door onze vooruitgang. Hierdoor worden ook verstoringen turbulenter en onze systemen falen om daar een antwoord op te bieden. In zo’n turbulente omgeving heb je twee mogelijkheden: ga je het systeem aanpassen door een conservatieve of door een progressieve verbetering?"

"Het radicaal conservatief standpunt is afsluiten. Dat zie je nu heel sterk naar boven komen: grenzen trekken, muren bouwen, etnische zuivering. Dat is een antwoord. Maar ik ben een humanist en in dat opzicht zou ik heel graag het progressief alternatief willen. Dat vraagt wel een gigantische wijziging in het kijken naar de wereld: een ander wereldbeeld.”

Digitalisering, virtuele wereld en artificiële ontwikkeling zijn fundamentele wetmatigheden

Om dat toe te lichten, gaat Mixel ver terug in de tijd: “Het klassieke beeld van oerbewoners die rond een kampvuur zitten en verhalen vertellen, dat is hoe onze virtuele wereld is ontstaan. Die verhalen leiden tot een ingebeelde wereld, ons wereldbeeld. En als je kijkt naar grote keerpunten in onze geschiedenis, dan is het eerste wat daar altijd staat: wereldbeeld. Een andere manier van naar de wereld kijken, maakt het mogelijk die wereld te kunnen aanpassen."

"De essentie is dus dat als er een intellectuele klasse volgens een wereldbeeld in een bepaalde richting kan kijken, dan ontwikkelt zich dat."

"Concepten als digitalisering, virtuele wereld en artificiële ontwikkeling worden als modern beschouwd. Maar dat zijn ze niet. Om de huidige radicale uitdaging te begrijpen, is het nodig in te zien dat dat fundamentele wetmatigheden zijn die de evolutie van ons sociaal weefsel hebben bepaald. En de rijkheid van dat sociaal weefsel bepaalt deels onze intelligentie."

"Neem de ontwikkeling van ons alfabet met zesentwintig letters: dat is de eerste radicale digitalisering. Die radicale digitale transformatie naar ons alfabet is een democratiseringsproces voor het schrift."

"Vandaag de dag zie je dat we zo’n intelligent rijk sociaal weefsel aan het krijgen zijn, dat de grenzen van onze eigen cognitieve capaciteiten zijn bereikt. Heel wat van de problemen die op ons afkomen, kunnen wij als individu niet meer aan. Dat wil zeggen dat je naar collectieve intelligentie moet gaan.”

Start innovatie vanuit culturele roots

Die collectieve intelligentie zit in de Europese culturele roots weet Mixel en stelt: “Het is essentieel voor onze vooruitgang, dat die start vanuit onze culturele roots: die culturele rijkheid kan vandaag een kracht zijn om te innoveren."

foto: Mixel Kiemen

"Met ongeveer een eeuw verschil hebben Europa en China vijf eeuwen voor onze jaartelling sterke culturele roots ontwikkeld. Twee totaal verschillende roots, die we met één woord kunnen samenvatten: voor Europa is dat ‘diversiteit’, voor China ‘collectiviteit’. Maar elk voordeel heeft zijn nadeel: voor ons is dat schaalbaarheid, voor China autonomie."

"De derde speler is de Verenigde Staten en hoewel wij vaak zeggen dat Europa en de Verenigde Staten cultureel heel dicht bij elkaar staan, meen ik dat de Verenigde Staten even ver van Europa staat als China van Europa."

"De culturele roots van de VS zijn namelijk helemaal anders, omdat ze niet door lokale evolutie zijn ontstaan. Hun nieuwe culturele roots ontwikkelen zich volgens de methode ‘mix it until you fix it’. Het woord om de culturele roots van de VS samen te vatten is ‘adaptiviteit’. Hun grootste tekort is culturele rijkdom. De helft van de huizen in Europa en China is ouder dan elk cultureel erfgoed dat de Verenigde Staten heeft. Dat speelt mee, als je weet dat de culturele rijkdom van een maatschappij de intelligentie bepaalt."

"Als je kijkt naar de overlappen, dan maken die het mogelijk een korte, accurate beschrijving van de cultuurverschillen te geven waaraan we ook onze digitale transformatie moeten aanpassen. Europa is sociaal-liberaal, de VS is liberaal-nationaal en China is sociaal-nationaal. Waar de Verenigde Staten veel sterker moet inzetten op artificiële intelligentie en daar met Singularity University ook al een instituut voor heeft, moeten we in Europa veel sterker inzetten op internetplatformen. Je zet ze op met één gemeenschappelijke visie en laat ze dan zichzelf organiseren."

"De simpelste vorm van collectieve intelligentie is Wikipedia. Dat is puur zelforganiserend. Dat gebeurt spontaan, dat is heel de tijd rond ons aan het gebeuren, maar mensen zien het niet, omdat eerst hun wereldbeeld moet veranderen."

"Ik zie zelforganiserende collectieve intelligentie die in staat is om grote mobilisaties te doen, en dat is denk ik de grote kracht die wij als Europeanen hebben: die platformen gebruiken om collectief te gaan bewegen."

"Een van de redenen dat wij als onderzoeksgroep internationale aandacht hebben gekregen, had te maken met de Arabische Lente en dat daar sociale media het effect heeft gehad dat er iets aan het zelforganiseren was. Net zo bij de rellen in het Londense district Croydon in 2011 waar relschoppers zich organiseerden via Twitter, waardoor ze de politie te slim af waren en Londen in brand stond."

Zo hebben we bij  het Global Brain Institute een wiskundig model ontwikkeld om te meten wat het internet doet en zo te onderzoeken of het een Global Brain wordt.”

Bubble waar wij inzitten is Amerikaniseren

Mixel: “Waar de VS momenteel digitale transformatie domineert, lijkt China transformatie het beste aan te pakken. Zij hebben heel wat achterstand ingehaald en tonen nu unieke ontwikkelingen. 

"In 24 uur een flatgebouw 3D-printen en een bus op een tweede niveau: China heeft het al gedaan. Dat heeft te maken met hun culturele roots. Hun nationalisme heeft daar een gigantische boost aan gegeven."

"Ik zie momenteel dat we in Europa gewoon veel te veel van de Verenigde Staten overnemen. Zonder rekening te houden met culturele compatibiliteit. De grote bubble waar wij inzitten, is Amerikaniseren."

"Silicon Valley is echt niet de plaats waar ze alle kennis hebben, maar we zien dat daar nog wel winst wordt gemaakt en daarom gaan we ons omvormen om zoals zij te focussen op disruptie, AI en automatisatie. Niet wetende dat we daardoor juist al onze kracht aan het kwijtspelen zijn."

"Onze huidige problemen gaan juist over te weinig respect voor onze culturele roots. Het is al sinds de jaren ’70 dat wij een gigantisch probleem hebben, omdat we iets aan het implementeren zijn dat niet volgens onze culturele roots werkt. En zo zie je heel wat conflicten ontstaan."

"Ik meen dat het conflict dat wij nu met digitale transformatie hebben radicaal verschilt van dat van de Verenigde Staten. Terwijl innovatie gedomineerd wordt door de Amerikaanse visie op de wereld."

"Vanuit haar culturele roots van adaptatie, ontwikkelt de VS een sterk competitief voordeel naar innovatie dat gekend is als ‘creative-destruction’. Maar Europa en China moeten dat heel anders aanpakken. Wij moeten leren begrijpen dat onze economische kracht anders is dan die van de Verenigde Staten."

"‘Creative destruction’ past als  kracht voor innovatie bij de VS, niet bij ons. Wij hebben een veel rijkere cultuur: wij moeten niet gewoon afbouwen en opbouwen, wat wij moeten doen, is domesticeren."

"Domesticeren is een andere manier om te werken met onzekerheid. Je start van wat je vandaag hebt. Het is radicaal innoveren, startend vanuit je operationele processen.”

Bestaande organisaties kunnen niet aan disruptieve innovatie doen

Mixel: “Ik zie nationaal van alles bewegen, zoals met ING, waarbij ik zoiets heb van: ‘jullie zijn heel dicht bij waar jullie moeten zijn, maar in plaats van daar links te gaan, gaan jullie naar rechts’."

"Maar als je dan gaat kijken naar ING dat momenteel zijn personeel aan het ontslaan is en vestigingen sluit. Ze bouwen hun infrastructuur af, ze bouwen de culturele rijkdom, die ze in decennia hebben opgebouwd, af. Dat is beeldenstorm."

"Waarom? Omdat fintech in hun nek blaast en de rijkdom die ze vandaag hebben geen geld meer opbrengt. Dus het is fintech die het alfabet uitvindt. Laat ze dat doen, ze doen dat goed. Probeer daar als bank niet mee te concurreren, dat is je kracht niet. Disruptieve innovatie gaat enkel en alleen door een nieuwe organisatie te creëren. Dus bestaande organisaties kunnen niet via disruptieve innovatie aan radicale innovatie doen."

"Er zijn andere vormen van radicale innovatie, zoals architecturale innovatie en doorbraakinnovatie. Het mooiste voorbeeld van architecturale innovatie is als Steve Jobs in 1997 terugkomt bij Apple en intern alles wijzigt. En wat ik zie, is dat juist dat nodig is voor alle grote bedrijven. De essentie van doorbraakinnovatie is dat als iedereen zo gefocust is op een concrete toepassing en de omgeving zo radicaal verandert je niet doorhebt dat er ineens een heel nieuwe markt is."

"Wat ik bedrijven wil doen inzien, is dat het goed kan zijn dat er een andere markt is, waar je interne kracht morgen gigantisch veel kan opleveren."

"Exaptatie is dat je een situatie krijgt waarin je in je natuurlijke evolutie plots een breekpunt hebt en iets anders mogelijk wordt. Het meest klassieke voorbeeld van exaptatie in technologie is de microgolf. Mensen hebben heel de geschiedenis door altijd en alleen gekookt met vuur. Het idee dat je gaat koken met radiogolven, is echt radicaal. Dat is een niet lineaire sprong. Als ik dan kijk naar ING is het juist dat waar ik het grote gevaar zie: dat ze hun kracht niet inzetten om een niet-lineaire sprong te maken.”

Banken staan in pole position om innovatieloket te zijn

Mixel: “De grote kracht van de banken is - of was, want ze zijn het ondertussen serieus aan het verbrodden - vraag en aanbod koppelen, risicobeheer, schaalbaarheid en vertrouwen."

"Waar zijn die krachten vandaag nodig? Bij scale-ups en unicorns. Je hebt vandaag gigantisch veel start-ups, maar slechts 5% daarvan haalt het. Daarom moet je focussen op groeiers. De scale-ups is waar echt geld mee te verdienen valt."

"Wat is de grootste uitdaging van die scale-ups? Ze hebben iets getoond dat werkt, maar moeten groeien. Dat wil zeggen: vraag en aanbod op elkaar afstemmen door te schalen. Wat is daarbij hun grootste probleem? Vertrouwen. Waar hebben we die eigenschappen nog gehoord?"

"Puur vanuit systeemdynamica zie ik dat banken in pole position staan om morgen een innovatieloket te hebben. En de ironie is dat er geen geld is te verdienen met geld, maar dat er geld is te verdienen met innovatie."

"Wie gaat daarvoor betalen? Investeerders. Waarom? Heel simpel: als jij ervoor kunt zorgen dat mijn start-up geen vier, maar twee jaar nodig heeft om aan x gebruikers te komen, dan mag jij gerust de helft van mijn geld hebben dat ik anders in die twee extra jaren uitgegeven zou hebben. Allez, daar liggen bergen geld. Bergen geld. En ze zien het niet."

"ING is waarschijnlijk in te grote problemen om er echt iets mee te doen, maar ik heb begrepen dat de overheid iets gaat doen met al die mensen die daar ontslagen worden. Dat lijkt mij een opportuniteit om met zo’n innovatieloket te experimenteren. Als dat werkt ... poef. Werkt het niet, dan leren we eruit.”