"Tien jaar na de crisis is er structureel niets veranderd. De problemen zijn eigenlijk alleen maar groter geworden"

Bruno Colmant is Head of Macro Research bij Degroof Petercam, adviseur, professor, schrijver en co-auteur van ondertussen een zeventigtal boeken. Recent verscheen ‘Le Prêtre et l'Économiste’, waarin hij in dialoog gaat met priester Eric de Beukelaer. In een gesprek dat Bloovi daarover met hem had, toont hij zich erg bezorgd over de toekomst van de wereld. “In een wereld die zo sterk evolueert, is er te weinig verandering op politiek vlak. Daar blijft, ondanks de beloftes die bij elke verkiezing worden gedaan, in grote lijnen alles bij het oude. En dat houdt grote gevaren in. Ik ben zeer bezorgd over de toekomst.”

Bruno Colmant stond ten tijde van de economische crisis van tien jaar geleden aan het hoofd van Euronext Brussel. Dat leidde er in 2009 al toe dat hij samen met priester Eric de Beukelaer het boek ‘La bourse et la vie’ schreef, een dialoog over de crisis van toen.

“Het leek ons een goed idee om tien jaar later opnieuw in dialoog te gaan”, zo zegt hij. “Om te kijken of de crisis van toen ons eigenlijk iets heeft geleerd. Om te kijken wat de wereld sindsdien gedaan heeft. En natuurlijk ook omdat we in die tien jaar zelf zijn veranderd en andere inzichten hebben gekregen.”

De conclusies die de Brusselse economieprofessor daaruit trekt, zijn behoorlijk ontnuchterend. “Omdat de problemen eigenlijk alleen maar groter zijn geworden. Structureel is er niets veranderd. Het is onderhand voldoende bekend dat de graaicultuur tien jaar geleden een van de oorzaken was van de crisis, maar ik stel vast dat het kapitalisme alleen maar gewelddadiger is geworden. De kloof tussen arm en rijk wordt almaar groter.”

Verlangen naar autoritaire regimes

Dat de nervositeit wereldwijd toeneemt, is Colmant uiteraard niet ontgaan. “Dag na dag worden we geconfronteerd met nieuwe maatschappelijke realiteiten en met een toename van ongelijkheid die sommigen al als een voedingsbodem zien voor opstand tegen de politieke elites. Het populisme wint overal in Europa terrein.”

De recente uitslag van de Braziliaanse presidentsverkiezingen bewijst overigens duidelijk dat het probleem niet beperkt blijft tot het oude continent. “We zien zowel anti-establishment partijen opstaan als een toenemende polarisering en sterke gevoelens van nationalisme”, zegt hij. “Volgens mij zijn het antwoorden op de nieuwe maatschappelijke realiteit en vooral op de alsmaar groter wordende onzekerheid. Wat zullen de gevolgen zijn van de snelle robotisering? Is echt zo dat die de helft of meer van de bestaande jobs bedreigt? Hoe kunnen we de klimaatcrisis beteugelen? Is daar überhaupt nog iets tegen te beginnen? En wat met de vluchtelingen- en migratiecrisis ?”

“Er is zoveel onzekerheid dat het niet onlogisch is dat er in feite een verlangen ontstaat naar autoritaire regimes, omdat de mensen verwachten dat grote leiders de problemen voor hen zullen oplossen.” Dat bleek trouwens ook uit een onderzoek dat de VRT voerde in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober bij de jongeren die voor het eerst hun stem mochten uitbrengen. Ruim een kwart van die groep kiezers gaf aan de democratie niet als de beste staatsvorm te zien en meer heil te zien in een autoritaire leider.

Rampscenario in 2028?

Bruno Colmant voelt zich bij één en ander niet erg gemakkelijk. Sterker nog, hij is behoorlijk bezorgd. “Niet alleen de democratie is bedreigd, maar er komen ook grote problemen op ons af op het vlak van klimaat, water en voeding. Ook de sociale ongelijkheid dreigt nog toe te nemen. Ik verwacht de komende tien jaar op al die vlakken toenemende problemen. De crisis van 2008 was in de eerste plaats financieel. De komende crisis is eerder globaal en politiek. Diverse indicatoren wijzen erop dat al die problemen tegen het jaar 2028 zouden kunnen kunnen culmineren in een rampscenario”, klinkt het onheilspellend.

Het Climate Progress Dashboard dat werd ontwikkeld door vermogensbeheerder Schroders lijkt hem op dit punt gelijk te geven. Dat dashboard houdt rekening met 12 indicatoren om een inschatting te maken van de opwarming van de aarde op lange termijn. Die indicatoren wijzen allemaal op een veel sterkere stijging van de temperatuur dan de gewenste 2°C. Volgens Schroders kunnen de wereldwijde oogsten daardoor 30 tot 40% lager uitvallen dan de huidige gemiddelden en kunnen tot 300 miljoen mensen worden getroffen door kustoverstromingen. Tot een derde van de wereldbevolking zou op die manier te kampen krijgen met watertekorten.

Grenzen aan de groei

Dat er tegenwoordig veel aandacht is voor een ander economisch model, met minder traditionele economische groei, waarvoor onder andere Kate Raworth pleit in haar boek ‘De donut-economie’ is volgens Bruno Colmant dan ook niet meer dan logisch. Ook de befaamde open brief waarin 238 academici stellen dat Europa geen behoefte heeft aan meer groei, maar eerder gebaat is met een stabiliteits- en welzijnspact, is daar een illustratie van.

“De vraag hoe kunnen we ons economische model kunnen heroriënteren, zodat we in staat zijn welvaart op een rechtvaardige manier te verdelen en planetaire grenzen te respecteren, is zeker pertinent”, zegt Colmant. “Ook ikzelf ben veel minder dan tien jaar geleden overtuigd dat onbeperkte groei alle problemen kan oplossen. Het is duidelijk dat economische belangen nog vaak een doortastend klimaat- en milieubeleid in de weg staan.”

Een en ander kwam deze week trouwens ook aan het licht in een stuk van de Nederlandse onderzoeksjournalisten van Follow The Money. Zij onthulden dat de bloemenveiling van Aalsmeer dankzij een ingenieus verdienmodel miljoenen blijft verdienen aan plastic trays voor planten die een gigantische afvalberg creëren. De verantwoordelijke managers zijn er volgens de journalisten perfect van op de hoogte dat ze bijdragen aan de milieuvervuiling, maar ze willen geen oplossingen implementeren omdat dit een belangrijke inkomstenbron zou droogleggen.

Ander soort kapitalisme

In zijn boek komt Colmant na de gesprekken met priester Eric de Beukelaer tot de conclusie dat de globale problemen ook een globale oplossing vereisen. “Maar dat betekent niet dat er niet lokaal verantwoordelijkheden kunnen worden genomen. Sterker nog: ik ben ervan overtuigd dat de oplossingen beginnen met humanisme op kleine schaal. Onze planeet is begrensd en op een begrensde planeet is het niet mogelijk om eindeloos te blijven groeien. Het is hoog tijd dat onze beleidsmakers met creatieve oplossingen naar voor komen, en die kunnen alleen bereikt worden door verregaande vormen van samenwerking.”

“Ik ben er niet van overtuigd dat we de groei volledig moeten afzweren, maar we moeten volgens mij wel dringend overstappen naar een ander soort kapitalisme met twee basisprincipes waar volgens mij niet aan getornd mag worden”, vervolgt Colmant zijn betoog. “Bij alle beslissingen moet volgens mij het algemene belang voorop staan en moet tegelijk gekeken worden naar de impact ervan – voor zover dat in een snel veranderende tijd echt mogelijk is – op de toekomstige generaties. Als dat niet gebeurt, en als we op het huidige elan doorgaan dan dreigen burger- en godsdienstoorlogen.”

Een boodschap van humanisme

Met zijn dialoogboek tussen een economist en een priester brengt Bruno Colmant in ieder geval een open en eerlijke discussie op gang die vragen stelt bij het kapitalistische model dat zo lang is gehanteerd. En hij helpt kijken naar mogelijkheden om in weerwil van alle problemen die op ons afkomen toch te streven naar een rechtvaardige en duurzame samenleving.

“In de snel veranderende wereld, waarin de onzekerheid alsmaar toeneemt”, zo besluit hij, “heb ik door de dialoog met Eric de Beukelaer het debat op gang willen brengen. Omdat ik vind dat we niet bij de pakken mogen blijven zitten en dat iedereen eigenlijk een bepaalde bijdrage kan leveren.”

“Zoals alle economisten van mijn generatie heb ik altijd heel hard geloofd in de efficiëntie van de markten, maar ik ben tot de conclusie gekomen dat het Angelsaksische model van het kapitalisme, waarin men eerst rijkdom verwerft voor zichzelf alvorens die te herverdelen, niet langer voor het nodige sociale evenwicht kan zorgen. Overstappen naar een ander kapitalistisch model heeft veel weg van het omgooien van het roer van een tanker. Dat vraagt de inzet van iedereen.”