Technologie is niet meer weg te denken uit ons dagdagelijks leven. Van chatbot tot virtual assistant, we vinden het allemaal fantastisch. Maar van zodra we de woorden ‘digitalisering’ en ‘jobs’ in één zin horen, krijgen we het benauwd. Er wordt al eens beweerd dat robots onze job zullen overnemen of dat de helft van de huidige jobs gewoonweg zal verdwijnen. Is dat de toekomst die ons te wachten staat? Fons Leroy, de topman van VDAB, schreef er een boek over. Wij vroegen hem welke invloed automatisering, robotisering en AI zullen hebben op de arbeidsmarkt.

Fons Leroy staat sinds 2005 aan het hoofd van de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding, beter bekend als VDAB. Voordien was hij lange tijd werkzaam op de Vlaamse Kabinetten van Werkgelegenheid. Je kan dus gerust stellen dat hij een passie heeft voor de arbeidsmarkt en haar toekomst. Dat laatste vormt dan ook het uitgangspunt van zijn nieuwe boek ‘No Jobs’.

“Ik ben altijd al heel geïnteresseerd geweest in de toekomst van werk”, zegt hij. “Zeker vandaag worden we geconfronteerd met heel wat nieuwe uitdagingen: van robotisering en digitalisering tot de klimaatverandering en de migratiedruk vanuit Afrika. Natuurlijk moet je je dan afvragen wat de gevolgen zijn voor de arbeidsmarkt. In mijn boek wil ik vooruitkijken naar de toekomst om te kijken wat de implicaties zijn voor de werkende mens als deze uitdagingen zich voordoen”, aldus Leroy.

Jobs versus taken

De eerste Amerikaanse boeken rond automatisering en werkloosheid voorspelden massale werkloosheid, maar we kunnen eigenlijk nu al bewijzen dat dat wat overdreven is. “In België kennen we veel automatisering en robotisering. We zijn zelfs één van de sterkst geautomatiseerde landen van Europa. Tot nu toe zien we dat ondanks de automatisering er toch steeds meer jobs worden gecreëerd”, stelt Leroy.

“Ik heb thuis enkele tijdschriften liggen: een van de jaren 60, een van de jaren 90 en een van na het millennium. Er waren telkens evoluties aan de gang die te maken hadden met de robotisering en de invoer van het internet. Elke cover voorspelde hetzelfde, namelijk het einde van het werkveld. Niets is minder waar, want er waren nog nooit zo veel mensen aan het werk. Dat Amerikaanse doembeeld moeten we dus nuanceren.”

Automatisering heeft een invloed op elke job van de toekomst, maar we mogen niet vergeten dat er een duidelijk verschil is tussen jobs en taken

Een andere historische mijlpaal waarachter we ons maar al te graag verschuilen, is het moment waarop Ford met de lopende band kwam. Of die automatisering zijn weg zal vinden naar andere sectoren is dan ook een terechte vraag, vindt Leroy. “Automatisering heeft een invloed op elke job van de toekomst, maar we mogen niet vergeten dat er een duidelijk verschil is tussen jobs en taken. Binnen jobs zullen er altijd taken zijn die geautomatiseerd kunnen worden. Als dit repetitieve taken zijn, zouden we juist blij moeten zijn dat ze overgenomen worden. Technologie gaat zorgen voor minder zwaar werk, waardoor we ook mensen met een beperking een deel kunnen uitmaken van de arbeidsmarkt. Er gaan dus juist méér mensen aan het werk kunnen”, zegt Leroy.

Robots zullen dus geen jobs overnemen, maar wel bepaalde taken. Daardoor zal vooral de invulling van jobs er anders gaan uitzien. “Minder repetitief en autonomer”, verduidelijkt Leroy. “Door na te gaan op welke manieren we automatisering en artificiële intelligentie kunnen inzetten voor al dat geestdodend en belastend werk, zullen mensen opnieuw eer uit hun werk halen.”

“Stress op het werk en burn-outs zijn schering en inslag tegenwoordig. Dat heeft te maken met het feit dat jobs heel erg georganiseerd zijn. We moeten mensen veel meer autonomie geven. Mensen die in autonome kaders werken zijn gelukkiger, werken langen en vallen minder snel uit.”

Menselijke eigenschappen blijven onvervangbaar

Robots zijn misschien sneller en efficiënter dan de mens, maar toch zullen er altijd menselijke vaardigheden zijn die onmisbaar blijven. “We hebben momenteel te maken met een sterke vergrijzing, wat voor heel wat jobs binnen de zorgsector zal zorgen. Daarvoor heb je altijd menselijke vaardigheden zoals inlevingsvermogen nodig. Technologie kan natuurlijk ondersteuning bieden, maar kan nooit de menselijke zorg vervangen”, vertelt Leroy. “Dat zie je ook in de evolutie van de kennistechnologie. Creativiteit, het feit dat mensen beeldend zijn en het kunnen koppelen van bepaalde dingen, zijn allemaal menselijke eigenschappen die een robot nooit zal bezitten. Heel de economie rust op menselijke vaardigheden.”

Omdat de invulling van jobs gaat veranderen en vaardigheden die de mens typeren onze grootste troef worden, zullen ook de nodige skills evolueren. “Het gaat om de zogenaamde ‘21ste eeuwse vaardigheden’, een discours van de Europese Commissie omtrent de belangrijkste vaardigheden van de 21ste eeuw. Deze skills zullen onder twee grote noemers vallen, namelijk mensen die wendbaar en weerbaar zijn”, zegt Leroy.

We zullen sneller geconfronteerd worden met veranderingen op de werkvloer. Kunnen anticiperen wordt dus heel belangrijk

Hierdoor rust er een grote verantwoordelijkheid op de schouders van het onderwijs. “Deze vaardigheden zullen opgenomen moeten worden in de eindtermen, zodat mensen met ‘leergoesting’ op de arbeidsmarkt komen en niet denken dat het leerproces er na hun opleiding op zit. We zullen sneller geconfronteerd worden met veranderingen op de werkvloer. Kunnen anticiperen wordt dus heel belangrijk”, vult Leroy aan.

Risico op te véél jobs

Automatisering, digitalisering en robotiseringzorgen dus voor heel wat nieuwe jobs, maar ook voor het feit dat we nieuwe skills zullen moeten ontwikkelen. “Dé grote uitdaging is ervoor zorgen dat mensen de juiste skills hebben voor het werk van morgen”, bemerkt Leroy. “Als we geen beleidswijzigingen doorvoeren, lopen we het risico om tegen 2030 meer dan een half miljoen (!) openstaande vacatures te hebben. Dat komt grotendeels omdat heel wat arbeidspotentieel vandaag de dag nog niet benut wordt. Oudere werknemers stromen te snel uit, mensen met een beperking zijn in België veel minder aan het werk dan in omringende landen, we hebben vandaag meer mensen met een ziekte-uitkering dan een werkloosheidsuitkering...”

Natuurlijk zou een half miljoen openstaande vacatures niet enkel daaraan te wijten zijn. “Er zijn 4,5 miljoen actieve mensen op de arbeidsmarkt. Als zij niet beschikken over de skills en vaardigheden die nodig zijn in de 21ste eeuw, zullen ook zij niet meer mee kunnen. Ons doel zou dan ook moeten zijn om hen allemaal bij te scholen. Het uitvoeren van beleidswijzigingen en bijscholingen is de enige manier om een groot aantal openstaande vacatures te vermijden”, licht Leroy toe.

We kunnen echter opgelucht ademhalen: we worden binnenkort niet op straat gezet om vervangen te worden door een leger robots. Integendeel, de digitalisering zal meer jobs creëren en ons de kans geven om ons bezig te houden met de leuke taken. Aan de andere kant moeten we accepteren dat leren een levenslang proces wordt en dat we moeten investeren in de vaardigheden van de 21ste eeuw om een overvloed aan jobs te vermijden. “Ervoor zorgen dat technologieën op een goede manier gebruikt worden en mensen de juiste skills hebben om met deze technologieën om te gaan, wordt essentieel”, besluit Leroy.