Rens Lieman, journalist en auteur van het boek Uber voor alles

Deliveroo kwam de laatste tijd vrij veel in het nieuws - veel koeriers kwamen in opstand tegen de dubieuze werkomstandigheden die de internetdienst aanvoert. Zo krijgen ze onder andere het verwijt onder het minimumloon te betalen. Discussies die interessant voer zijn voor journalist Rens Lieman, die voor zijn boek Uber voor alles het laatste jaar vrij intensief onderzoek deed naar het fenomeen. Dat laatste mag je trouwens vrij letterlijk nemen, want de Nederlander sprong zelf op de fiets voor Deliveroo en Uber Eats, en deed schoonmaakklusjes voor het platform Helpling. Zo ervaarde Lieman de on demand-economie van alle kanten: uit het oogpunt van de platformen zelf, maar ook uit die van de mensen die ervoor werken én die van de consument. Wat er uit voortvloeide, is een interessant relaas over de impact en toekomst van de on-demand economie.

Alsof het magie was

Hoe kunnen we de Deliveroo’s en Uber’s van deze wereld nu eigenlijk definiëren? Volgens Lieman zit het als volgt: “De on demand-economie is een economie waar consumenten allerlei producten en diensten kunnen oproepen op het moment dat ze daar behoefte aan hebben. Technologie is de spil van dat alles. Techbedrijven zoals Deliveroo en Uber zijn bemiddelde diensten: feitelijk bieden zij zelf niks aan. Ze hebben geen auto’s, geen restaurants, geen werknemers, geen fietsen,… Zij zorgen ervoor, dankzij apps en slimme algoritmes, dat jij krijgt wat je wil. Zij zijn de matchmakers tussen jou en datgene wat je wenst.”

“Zoiets voelt toch magisch? Je hoeft maar op één knop te drukken, en alles wat je wil, komt zo aangevlogen. Voor consumenten is zoiets uiteraard fantastisch. Maar we vergeten wel dat, als we zelf niet door de regen willen fietsen om onze afhaalmaaltijd, iemand anders het wel in onze plaats moet doen”, duidt Lieman. “Bovendien is het nog maar de vraag wie dit boeltje financiert, want momenteel draaien alle platformen verlies.”

Trucjes om je aan het werk te zetten

Stof genoeg voor een boek dus. Lieman ging voor zijn boek op onderzoek uit in Amsterdam, Berlijn en San Francisco. Hij zocht antwoorden bij de topmanagers van de platformen, maar sprong ook zelf op de trappers. “Ik heb gewerkt voor Deliveroo en Uber Eats als koerier, en als schoonmaker bij Helpling. Zelf vond ik het werk erg leuk om te doen. Je kan bijvoorbeeld bij Deliveroo op een sportieve manier je geld verdienen. Je hoeft trouwens voor geen enkel van de platformen echt te solliciteren, wat het erg toegankelijk maakt. En je bepaalt zelf wanneer je werkt. Ook een groot voordeel.”

Zelf kiezen wanneer je werkt? Vergis je niet: uiteindelijk is het de klant die bepaalt wanneer je aan de slag gaat

“Dat is trouwens ook waar die platformen mee adverteren”, merkt Lieman op.” Maar de laatste tijd zijn er heel wat kritische uitingen geweest rond dat soort werk. Is het wel echt wat bedrijven beloven? Zo wordt de vrijheid van wanneer je werkt altijd sterk uitgespeeld, maar in werkelijkheid zit het toch niet zo simpel in elkaar. Bij Deliveroo word je bijvoorbeeld betaald per bestelling. Dan bepaalt uiteindelijk de klant wanneer je werkt, want je gaat aan de slag wanneer mensen bestellingen plaatsen. Logisch, want anders verdien je niets.”

“Bovendien hebben Deliveroo en co heel wat trucjes om je, bewust en onbewust, te beïnvloeden om toch aan het werk te gaan”, verklapt Lieman “Een van de eenvoudigste manieren is uiteraard meer betalen. Werk je tijdens de piekuren, dan krijg je misschien meer betaald per bestellingen, of strijk je bepaalde bonussen op. Uber pakt het dan weer subtieler aan: daar kan je badges verdienen. Krijg je voldoende positieve ratings bijvoorbeeld, dan krijg je een badge. Die badges bestaan enkel virtueel, dus in het echte leven heb je er weinig aan. Toch werkt het enorm motiverend. Niet verwonderlijk, want het is een klassiek gamification-principe.”

Dat je helemaal je eigen baas bent bij Deliveroo en Uber, klopt niet helemaal

Eigen baas: in realiteit blijkt het dus toch niet zo eenduidig te zijn. Hoewel die technieken niet helemaal koosjer lijken, wil Lieman nuanceren dat al die sturing niet per se slecht is: “Je wordt gemotiveerd om te werken en kan meer verdienen, als je de juiste momenten uitkiest. Maar de bewering dat je helemaal je eigen baas bent, klopt dus niet helemaal.”

Ligt het aan de overheid?

En er is meer. Het creëren van schijnzelfstandigen, onder het minimumloon betalen, roekeloosheid op de baan stimuleren, niet opdraaien voor ziekte en ongevallen,… het is maar een kleine greep uit de verwijten aan het adres van platformen, en dan vooral Deliveroo. Recent vonden er zowel in Nederland als België stakingen plaats.

Lieman schetst de situatie:“Die opstand kwam er vooral door de verandering van contracten. Dat bracht heel wat onzekerheid met zich mee voor diegenen die voor Deliveroo werken. Je moet weten dat er bij Deliveroo sowieso constante verandering is: hoe je moet leveren, hoe je bonussen kan krijgen,… vandaag is het zus, morgen is het zo. Dat trekken veel Deliveroo-koeriers niet meer. Die willen wat meer zekerheid over hoeveel ze ongeveer verdienen en hoeveel ze daarvoor moeten werken.”

“Toch is het maar een erg kleine groep die staakt”, nuanceert Lieman de berichtgeving. “Er zijn nog altijd een pak meer koeriers die wel tevreden zijn - of zich simpelweg niet laten horen. Toch heeft Deliveroo in Nederland geen moeite om nieuwe koeriers aan te trekken. Sinds het nieuwe jaar zijn er alweer meer dan 2.000 aanmeldingen geweest. Dat wil niet alles zeggen, niet iedereen die zich aanmeldt gaat ook effectief aan de slag bijvoorbeeld, maar dat cijfer is ook niet min.”

“Tegelijk kijk ik met veel belangstelling naar de rechtszaak die in Nederland is gestart tegen Deliveroo (daar daagde een koerier Deliveroo voor de rechtbank omwille van de statuutverandering, nvdr.). Het gevaar zit ‘m niet in deze ene rechtszaak op zich, maar als Deliveroo deze zaak verliest, dan is de kans reëel dat andere koeriers hen óók voor de rechter gaan slepen. En dat is een veel grotere bedreiging voor het voortbestaan van Deliveroo dan zo’n staking”, meent Lieman.

De wetgeving strookt gewoon niet met de nieuwe realiteit.

Lieman merkt daarbij op dat de Nederlandse wetgeving ook weinig ruimte biedt voor platformen om zelfstandigen betere werkomstandigheden te bieden. Die ruimte is er natuurlijk wel als platformen mensen in dienst nemen, maar dat vinden ze dan weer te duur of te onhandig. "De vraag van de klant valt nooit 100% te voorspellen, dus willen platformen koeriers kunnen oproepen. Als je mensen die in dienst zijn oproept, moet je voor minstens drie uur betalen. Je snapt al waarom dat problemen geeft. Als je koeriers of chauffeurs als freelancer behandelt, dan mag je ze geen verzekeringen bieden of uurloon uitbetalen. Platformen vertellen me dat ze graag meer willen bieden, maar dat ze dat simpelweg volgens het arbeidsrecht niet mogen. Zij willen dus dat dat aangepast wordt."

Iedereen freelancer

Maar de overheid moet die binaire opdeling niet enkel openbreken voor de on demand-platformen. Volgens Lieman zal een breder jobspectrum ook broodnodig zijn in de toekomstige arbeidsmarkt. “Iedereen straks freelancer? Het is een mogelijkheid die ik alvast niet wil uitsluiten. In de toekomst zullen we sowieso meer de regie nemen over ons eigen werk.”

In de toekomst zullen we sowieso meer de regie nemen over ons eigen werk

“Er gaan nu al steeds meer mensen als freelancer aan de slag. Maar als straks iedereen freelancer zou zijn, zijn er ook een pak dingen waar we ons zorgen om moeten maken. Als je bijvoorbeeld betaald wordt per opdracht, wil dat zeggen dat hoe meer je werkt, hoe meer je verdient. Is zoiets een gezonde evolutie? En het blijft ook een onzeker bestaan. Daar heeft niet iedereen zin in. Dat is nog een reden waarom de overheid moet afstappen van zo’n binaire opdeling, en moet gaan kijken naar een breder spectrum aan jobindelingen.”

Komen we straks nog ons huis uit?

De on demand-economie roept volgens Lieman nog meer maatschappelijke vraagstukken op, waar we nu misschien niet altijd bij stilstaan. “De on demand-economie heeft onvermijdelijk ook een impact op het stedelijke leven. We zitten in een transitie van bezit naar gebruik, en die omslag wordt mede versnel door de on demand-economie. Waarom zou je nog een auto willen, als je zo een Uber hebt gefikst? Waarom heb je nog een keuken nodig, als de Deliveroo-koerier in een oogwenk op je stoep staat?”

Uber voor alles, het boek van Rens Lieman

“Die gedachtegang kan straks een enorme impact op onze omgeving hebben. Misschien hebben we straks meer ruimte in onze straten, doordat we geen parkeerplaatsen meer hoeven te voorzien, of kan je je huis heel anders inrichten, nu je keuken de deur uit is. Dat klinkt nog positief, maar het kan ook een heel andere kant opgaan. Waarom zou je nog wandelen of fietsen, als een Uber je sneller en met meer comfort op je bestemming brengt?”

“Of wat als we straks de deur niet meer uitgaan?”, werpt Lieman op. “We kunnen toch alles naar ons toe laten komen. Hebben we dan nog nood aan café’s, winkels, bibliotheken? Wat voor impact heeft dan op ons als mens, als we nooit meer buiten zouden komen? Ik geef toe dat dit wel erg drastisch klinkt, maar het zijn wel vragen waar ik mee speel.” Kortom, een evolutie om nauwlettend in de gaten te houden.