"Het is van groot belang dat leraren niet alleen expert zijn in hun vak, maar ook samen filosoferen over wat goed onderwijs is"

Welke keuzes je maakt, is afhankelijk van je kennis en je standpunt. Op de projectdag ‘perspectief tweeduizendachttien’ laat het Pius X-instituut in Antwerpen haar leerlingen kennismaken met een aantal standpunten en ontwikkelingen die hen verder kunnen helpen hun blik te verruimen. Freelance journativist Mischa Verheijden was er ook bij. Hij sprak met economieleerkracht en medeorganisator Danielle Claus.

Beeld je eens in dat je op een blad papier een rechte weg richting de horizon moet tekenen. Je zal dat kunnen doen door gebruik te maken van de regels rond perspectieftekenen. Vanuit jouw standpunt krijgt jouw weg vorm. Je kijkt vooruit, de toekomst tegemoet. Welke keuzes je maakt, is afhankelijk van je kennis en je standpunt. Dat standpunt bepaalt hoe je als individu of groep tegenover een aantal (levens)vragen staat.

Tijdens ‘perspectief tweeduizendachttien’ wil het Pius X-instituut haar leerlingen laten kennismaken met een aantal standpunten en ontwikkelingen die hen verder kunnen helpen om hun blik te verruimen.

‘Jullie’, zo spreekt het programmaboekje de jongeren aan, ‘staan op de drempel van de volwassenheid, waarbij jullie keuzes gaan maken. Niet enkel over jullie studies, maar ook over de wijze van wonen, samenlevingsvorm, consumptiegedrag, communicatie, mobiliteit,... Deze persoonlijke keuzes hebben rechtstreeks of onrechtstreeks een invloed op de samenleving en de ontwikkeling van onze planeet. Jullie zullen de toekomst mee vormgeven.’

Puzzel van maatschappelijke en mondiale uitdagingen

“Ik merk dat jongeren het zeer moeilijk vinden om een keuze te maken, de mogelijkheden zijn zo enorm en sommigen onder hen zullen pioniersstudenten zijn: ze gaan een andere weg uit dan hun ouders, wat ook onzekerheid meebrengt plus dat ze aan de verwachtingen willen voldoen”, zegt economieleerkracht Danielle Claus die binnen haar domein sprekers en invalshoeken zoekt.

“Onder de naam perspectief is het nu voor de derde keer dat we dit doen, maar de projectdag schuilt in een lange traditie van politieke dagen, dagen van de democratie,… Omdat we het belangrijk vinden dat onze leerlingen duiding krijgen bij belangrijke gebeurtenissen en verschuivingen in de maatschappij.

We willen op de perspectief-dag onze leerlingen, die overladen door informatie over de toestand van de wereld soms verlamd, onverschillig of radeloos dreigen te worden een perspectief op de toekomst bieden. De wereld binnenhalen, hen burgerschapszin en ecologisch denken bijbrengen. Het is niet altijd een rechtstreekse vraag van leerlingen, hoewel ze vaak impliciet aangeven om te werken rond en in contact gebracht willen worden met ‘de echte wereld’.

Je kan natuurlijk niet ‘meten’ of het hen werkelijk een ander perspectief biedt”, beseft Danielle Claus. “Ik merk nu dat er tijdens de lessen toch regelmatig verwezen wordt naar wat ze hoorden. De reflectie op perspectief tweeduizendachttien zijn we nog aan het verwerken, maar uit de vorige edities leerden we dat zo’n dag als deze enorm waardevol wordt ervaren. Het is een dag waarop al hun opgedane kennis plots lijkt samen te vallen met de puzzel van de maatschappelijke en mondiale uitdagingen waar we mee geconfronteerd worden.”

Indrukwekkend programma

Om de perspectief-dag te organiseren is er een werkgroep van een tiental leerkrachten die onder leiding van studiemeester derde graad Rudi Baelen vanaf september samenkomt om ideeën uit te wisselen en experten te zoeken.

Om de jongeren te inspireren, tot nadenken aan te zetten of een andere visie in hen wakker te schudden, heeft dit bevlogen team voor de jongeren een indrukwekkend programma samengesteld met keuze uit meer dan vijfendertig lezingen, gesprekken en workshops. Daarin maken ze kennis met standpunten van verschillende experts en ervaringsdeskundigen, waaronder heel wat oud-leerlingen.

Danielle Claus: “Op perspectief tweeduizendachttien lag de focus op de tastbare razendsnelle evolutie op het vlak van technologie, wetenschap en geneeskunde die de wereld vooruit stuwt richting de toekomst. Uiteraard met de bijhorende consequenties en vragen op maatschappelijk, ethisch en economisch vlak.”

“Vele sprekers waarderen en ondersteunen de visie en het belang van een projectdag als deze. Ze komen omdat ze het belangrijk vinden hun verhaal persoonlijk met jongeren te kunnen delen en ik vermoed ook om te weten wat er bij de jongeren leeft. Vaak engageren ze zich spontaan voor een volgende editie. Naast de deskundigen van buiten de school, zijn er ook leraren die masterclasses geven over onderwerpen die hen nauw aan het hart liggen. Ook leerlingen bereiden workshops voor of organiseren een wetenschapsbeurs.”

Onzekere tijden

Je hoort wel eens zeggen dat het onzekere tijden zijn, houdt het programmaboekje de jongeren voor. En inderdaad, de snelheid waarmee sommige gebeurtenissen en fenomenen zich aandienen, lijken de wereld - zoals we die lange tijd gekend hebben - uit balans te brengen.

Zo komt moraalfilosoof Patrick Loobuyck een lezing geven over samenleven met gezond verstand. We zitten in een samenleving waarin ieder zijn onzekerheid en angst uitschreeuwt. Het gevolg daarvan is dat we dreigen te vergeten hoe we kunnen samenleven. We mogen ons niet uit elkaar laten spelen. Loobuyck pleit er tijdens zijn lezing, net als in zijn boek Samenleven met gezond verstand, voor dat we ons inspannen om te verbinden in plaats van te polariseren. Redelijkheid kan ons redden.

Het is de eerste sessie van de dag en naar mijn aanvoelen, haken toch heel wat leerlingen af op zijn lange moraalrede. Ikzelf ook. Misschien omdat, zoals Danielle Claus vertelt, voor de leerlingen van Pius X diversiteit geen hol begrip is en ze wat dat betreft echte wereldburgers zijn.

Kritische en alternatieve kijk op de wereld

Naast een grote bezorgdheid spreekt uit de ondertitel van perspectief tweeduizendachttien ‘Onzekerheid is de bron van onze creativiteit’ volgens Danielle Claus ook vooruitgangsdenken. Omdat vanuit die onzekerheid in verschillende sectoren en overal ter wereld een gedreven creativiteit en nieuwe manieren van denken en handelen ontstaan.

Zo staan haar leerlingen van 6 Economie in verschillende sessies stil bij de vierde industriële revolutie. Zij zijn digital natives of screenagers, een generatie die zich geen wereld herinneren zonder online communicatie. De leerlingen bestudeerden hoe de economie verandert door de digitalisering. Ze zijn op zoek gegaan naar wat voor hen en de samenleving de gevolgen zijn van de vierde industriële revolutie die in sneltreinvaart op ons afkomt.

In uiteenlopende sessies staan ze stil bij disruptieve bedrijven en innovaties, macht van internetbedrijven, blockchain en cryptomunten, werken in de toekomst en de donut economie als voorstelling van duurzame groei. Die onderwerpkeuze geeft volgens de economieleerkracht aan dat haar zesdejaars volop bezig zijn met de ontwikkeling van een kritische en alternatieve kijk op de wereld.

Zorgen over werkzekerheid

Ik vraag de twee jonge dames die ‘de toekomst van werk’ presenteerden hoe ze na alle kennis die ze nu hebben naar hun eigen arbeidstoekomst kijken. Die zien ze niet zo rooskleurig in. Ze maken zich zorgen over werkzekerheid. Ze verwachten dat er enkel werk zal zijn voor hooggeschoolden.

Als hen door een ook aangeschoven oud-leraar wordt gezegd dat ze toch niet kunnen stellen dat ze laaggeschoold zijn, is het antwoord dat ze toch verwachten dat het werk dat ze met de opleiding en kennis die ze nu hebben, overgenomen gaat worden door computers en robots. En ik ben bang dat ze gelijk hebben...

In een enquête die door de jongeren voorafgaand aan ‘perspectief tweeduizendachttien’ is ingevuld, geeft 30% aan het qua werkzekerheid op hun 40ste slechter te zullen hebben dan hun ouders.

Toch deelt Danielle Claus de zorg over hun arbeidstoekomst niet echt: “Ik denk wel, en ik zie dat ook bij mijn eigen kinderen, dat ‘vast’ werk, het jarenlang bij één firma of instelling werken, niet meer een na te streven doel is. Ze zullen meer flexibel moeten zijn en ik begrijp dat hen dat angst inboezemt.

Maar ik heb hen ook verteld dat er toen ik studeerde geen pc’s bestonden en we nog met ponskaarten werkten. Er waren geen smartphones, er was geen internet,… wie weet wat er nog allemaal op ons afkomt de komende veertig jaar.”

Stress en onzekerheid zijn grootste uitdaging

“We hebben het er in de les ook over gehad dat er in de toekomst jobs zullen zijn die we ons vandaag nog niet kunnen voorstellen”, vertelt Danielle Claus. “We bespraken John Maynard Keynes, die in de jaren dertig voorspelde dat we in 2030 door de vooruitgang nog maar drie uur per dag zouden moeten werken. Daaraan koppelde hij de grootste uitdaging voor die verre toekomst: wat te doen met al die vrijgekomen tijd? 'We zijn er te lang op getraind inspanningen te leveren, we hebben niet geleerd te genieten', schreef hij.”

“België is vier tot vijf keer zo rijk als in 1930. Toch vormt niet de vrije tijd, maar stress en onzekerheid onze grootste uitdaging. En als het aan het beleid en de werkgevers ligt, gaan we alleen nog maar langer, harder en flexibeler werken. We zouden geen keuze hebben: anders verliezen we de concurrentieslag met China en India, kunnen we de vergrijzing niet betalen of kampen we straks met acute arbeidskrachttekorten. Altijd meer willen, ik vrees dat het in de natuur van de mensen zit.”

Maar er is hoop, benadrukt ze. “Eén van de groepjes van 6 Economie besprak de donuteconomie van Kate Raworth. Daarin ligt de nadruk niet op groeien maar op verdeling en duurzaamheid, een kijk op economie die al langer bestaat: de Club van Rome, het Brundtlandtrapport, het idee van het basisinkomen (zie ook het video-interview met historicus Rutger Bregman over het basisinkomen).

Uit de enquête onder de jongeren van het Pius X-instituut blijkt dat 31% verwacht dat ze het qua vrije tijd op hun veertigste beter zullen hebben dan hun ouders.

De donkere keerzijde

Net als de donuteconomie aangeeft dat de economie niet oneindig kan blijven groeien, zie je ook in de maatschappij dat het altijd meer willen met een prijs komt. Burn-out en depressie lijken de donkere keerzijde van het altijd streven naar meer in een maatschappij die oordeelt op basis van prestatie, succes en het streven naar ultiem persoonlijk geluk.

“Depressie is wereldwijd een van de meest voorkomende mentale problemen en lijkt in cijfers enkel maar toe te nemen”, vertelt oud-leerling Melissa De Smet die als klinisch psycholoog en onderzoeksassistent aan de UGent onderzoek doet naar depressie, in een sessie over ‘samenleving en depressie’. Ook steeds meer jongeren en kinderen blijken met depressieklachten te kampen.

Geluk, succes en perfectie heb je zelf in handen en is bereikbaar (want te koop) en toch zijn we massaal ongelukkig. Is dat toeval? Nee, dat is geen toeval concluderen de aanwezigen, die in interactie met Melissa De Smet openhartig en eerlijk hun mening delen over: hoe ze naar mensen met een depressie kijken, dat ze er zelf niet over zouden spreken als ze een depressie hebben, dat ze met filters Insta-posts oppoetsen en gebukt gaan onder verwachtingen van buitenaf.

Opvallend, Facebook gebruiken de aanwezige jongeren niet of nauwelijks meer. Weglopende tieners is dan ook één van de zeven plagen van Facebook, berichtte de Volkskrant onlangs.

Toekomst van het onderwijs

Tijdens perspectief tweeduizendachttien was er ook een escape room over de toekomst van het onderwijs door de leerlingen van 6 Humane wetenschappen. Hoe kijkt Danielle Claus zelf naar de toekomst van het onderwijs en haar eigen rol daarin als leerkracht?

“Het belangrijkste is denk ik een antwoord te vinden op de toegenomen vraag naar individuele aanpak van leerlingen, zonder uit het oog te verliezen dat verbondenheid en samen leren erg motiverend en stimulerend werkt. En fundamenteel is. Ik geloof ook erg in leerkrachten teams. Waarom ook niet meer modulair en vakoverschrijdend werken in plaats van elk lesuur een ander vak.”

“Heel erg nodig is dat leraren niet alleen expert zijn in hun vak maar ook samen filosoferen over wat goed onderwijs is: is kennis overbrengen niet hopeloos verouderd? Wat is de waarde van feitenkennis in tijden van Wikipedia? Moeten we inderdaad niet meer coach worden? Wat is een goede leraar? Hoe moet die opgeleid worden? Moeten we de jonge leerkrachten niet meer ondersteunen? Meer beroep doen op de expertise van de oudere leerkrachten en waarom niet de gepensioneerde leerkrachten? Hoe haal je meer talentvolle mensen naar het onderwijs? Nu is het nogal eens tweede keuze. Wat met de de feminisering? Ik geloof in de vooruitgang, in de creativiteit van mensen die oplossingen vinden.”