Psychiater Dirk De Wachter: “Ik denk dat burn-out veelal te maken heeft met te weinig aandacht, en niet met te veel werkuren”

Hij onthult geen grote waarheden en zegt het ook niet voor het eerst, stemt psychiater en hoogleraar Dirk De Wachter welwillend in. Maar tot zijn eigen verwondering werd nagenoeg gevochten om zijn essay voor de maand van de filosofie. Dus werd ‘De kunst van het ongelukkig zijn’ een boekje. Niet om miserie te prediken in grotere oplage, wel om – in alle consequentie – te pleiten voor meer verbinding tussen mensen. “Af en toe wat lastigheid in het leven, valt niet te vermijden. Als we die niet inslikken maar durven delen, dan hebben we denk ik een goed bestaan.”

Hij is geen mens van trucjes, zegt hij. Als een ‘kunstje’ om tegenslagen te pareren, moeten we de titel van zijn boek dus niet begrijpen. “Ik denk ook dat kunst geen trucje is; dat kunstenaars wel degelijk een wezenlijkheid van zichzelf in hun werk leggen. Over schoonheid gaat mijn pleidooi zeker wel – over het wonder van de verbinding en hoe dat precies verschijnt wanneer we lastigheden en tekorten niet uit de weg gaan. Die paradox maakt de kern uit van mijn boek. De definitie van vriendschap en liefde? Voor mij is dat: op moeilijke momenten iemand in vertrouwen kunnen vinden.”

Het taboe uitspreken

Hij spreekt in bedachtzame zinnen over ‘het uittreden uit de bolster’, over ‘bunkering’, ‘liefdevolheid’, ‘vervulling’ en ‘koestering’. Moeilijke woorden, zelfs al komen ze zo vanzelfsprekend voort uit de innemende basstem van een man met autoriteit. Hij wil een tegenklank bieden, zegt hij, tegenover ons collectieve instinct om de handen af te trekken van ongeluk. “In een tijd waarin we alleen maar ‘leukigheid’ en ‘plezantigheid’ voor ogen hebben, ligt ongelukkig zijn moeilijk. Onze cultuur zet heel sterk in op het autonome, het ‘ikkige’, het succes.”

“Iedereen zegt: zwijg over je tegenslagen, verbijt ze, wees flink. Nochtans voelen veel mensen intuïtief aan dat een beetje verdriet in het leven onvermijdelijk is. Waar de grens ligt van wat normaal, draaglijk of behandelbaar is? Ik wil dat niet op een flowchart zetten. Dat is zeer individueel, net zoals ook de oplossingen haute couture zijn en geen prêt-à-porter. Sommige problemen en kwetsuren zijn ook niet zomaar op te lossen. Maar voor de meeste ambetantigheden in het leven bestaat er een soort primaire preventie. Mijn boodschap: als je het bij momenten lastig hebt met je lief, met je kinderen, met ouder worden, met je baas of met je centen, vergeet niet met elkaar te praten. Dat kan enorm vervullend zijn, zowel voor wie spreekt als voor wie luistert.”

De kunst van het ongelukkig zijn, is het ongeluk eerst en vooral bespreekbaar durven maken, stelt de psychiater. En dat in de vertrouwelijkheid van een liefdevolle relatie, niet op Facebook of Instagram voor 100.000 volgers. “Let op, ik heb niets tegen de nieuwe media, een fantastische uitvinding is dat om verbinding te maken. Maar dan moet je ze wel zo gebruiken. Dus ik zeg: stuur een WhatsApp-berichtje naar je broer, vader, kind of beste vriendin, spreek af op een terrasje en vertel je verhaal. En dan drink je een koffietje, je pakt elkaar vast, kijkt samen naar de mensen en het is een goede tijd. Als we allemaal wat meer elkaars psychiater zouden kunnen zijn, dan zouden mijn wachtlijsten misschien een stukje korter zijn.”

Luisteren als levensvervulling

Niet iedereen is ervoor in de wieg gelegd om van luisteren zijn beroep te maken, erkent De Wachter. Hij heeft het geluk dat hij elke dag mag doen wat hij in zijn boeken vertelt. “Mijn beroep is dan ook het mooiste ter wereld – mijn excuses voor jou, journalistiek komt op een goede tweede plaats omdat het ook altijd over mensen gaat. Het is wel zo: wat ik doe, is bij momenten erg zwaar, het gaat per definitie over het verdriet van mensen. Bij mij komt men niet om te zeggen dat alles goed gaat, het gaat altijd over miserie en moeilijkheden. Maar daarnaar luisteren en mensen erin proberen bij te staan, dat geeft een zeer grote betekenis aan het leven. Mijn job brengt mij veel vervulling en zinvolheid en dat is een diepgaander, essentiëler geluk dan ‘plezantigheid’.”

Dat mensen via hun job zin willen geven aan het leven, is een perfect valabele benadering, vindt de psychotherapeut. En het kan in eender welke betrekking. “Ik moet oppassen dat ik mijn voorbeelden niet te academisch kies. De poetsvrouw die hier mijn bureau komt poetsen, heeft een zeer zinvolle job. Ik ben namelijk een ongelooflijk slordige mens. ’s Middags eet ik een broodje aan mijn computer, je kan het je al voorstellen. Dus dat zij hier de zaken een beetje op orde houdt, is voor mij heel waardevol. Ik zeg het haar ook af en toe. Ze antwoordde me een keer met tranen in de ogen: ‘Dokter, u bent nu de enige in jaren die dat tegen mij zegt.’ Op zo’n moment denk ik wel: komaan, mensen, hoe is het mogelijk?”

Gezien worden

Of er minder burn-outs zouden zijn als we ook op de werkvloer wat meer moeite zouden doen om oog en oor te hebben voor elkaar? “Zonder twijfel, burn-out associeer ik met anonimiteit, met je best doen, doordraven en niemand die zegt: ‘Goed gedaan'. Ik denk dat burn-out veelal te maken heeft met te weinig aandacht, en niet met te veel werkuren. Daaraan wil ik misschien nog wel eens een boek wijden. De essentie is natuurlijk altijd hetzelfde: de verbinding tussen mensen. Voor een mens is het nodig om gezien te worden, van betekenis te zijn, een band te kunnen voelen met anderen.”

Een schouderklopje heeft dus in essentie meer impact op ons goedbevinden op het werk dan een premie of promotie? “Absoluut. Waarmee ik de deur niet wil openzetten voor uitspraken in de trant van: prima, dan geef ik al mijn medewerkers een dikke duim en houd ik mijn centen op zak. Wansmakelijk vind ik dat soort interpretaties.”

Meer interessante artikels lezen? Schrijf je dan hier zeker in op de Bloovi nieuwsbrief

“Natuurlijk zijn bevorderingen en geldelijke beloningen belangrijk in onze maatschappij. Maar als ik het heb over waarachtige erkenning, dan gaat het over de manager die níet op de een of andere snelcursus geleerd heeft om complimenten uit te delen of valse vriendelijkheid voor te wenden; over de baas die bij zijn medewerker aanklopt, oprecht vraagt hoe het met hem gaat, informeert naar zijn zoontje dat in het ziekenhuis is opgenomen en echt tijd maakt om te luisteren.”

Voorbij de selfie

“Die hele hippe business rond brand marketing en employer branding werkt voor mij volledig contraproductief”, stelt De Wachter ferm. “Ik denk dat er met dat soort zaken heel veel valse verbindingen worden gemaakt. Ik denk dan aan de baas die binnenkomt met een tandpastaglimlach op het gezicht en zegt: ‘Hé, hoe is het? Alles top? Weet je wel hoe fantastisch je bent?’ En de week erna heb je je ontslagbrief. Al dat artificieel gebeuzel dat op coachingweekends is aangeleerd, ik ben daar heel streng over. Ik wil voorbij het imago kijken, voorbij de selfie.”

“De schoonheid van het leven zit in de kleine dingen. In ’s avonds thuiskomen na een lastige dag en daar een geliefde aantreffen die zegt: ‘Wat is er schat, vertel eens. Zal ik een gin tonic maken en een liedje opzetten van vroeger? Je hoeft daarvoor zelfs niet veel te tateren, dat gaat allemaal heel eenvoudig. En het is een pak vervullender dan al die exclusieve wellnessweekends die maken dat je tijdens de week nog eens zo hard moet werken om ze te kunnen veroorloven.”

“Voor alle duidelijkheid, ik heb daar niets op tegen, die dingen mogen óók. Maar doodgewoon in je hof zitten, op een bank of op een terrasje met een cola van twee euro, daarin zit veel meer wezenlijke schoonheid dan in al die opgefokte leukigheidstoestanden waar mensen zich blauw aan betalen. Als je geluk daarvan afhangt, dan ben je niet goed bezig. Je geluk moet afhangen van de mensen rondom je.”

(Photos by Sarah Van Looy)