Studio 100-baas Hans Bourlon over Yuval Noah Harari, auteur van bestseller ‘Sapiens’: “Mij verbaast het niet dat Bill Gates of Barack Obama aan zijn lippen hangen”

(Hans Bourlon / © Studio 100)

Vijf jaar geleden was de Israëlische historicus Yuval Harari nog een nobele onbekende. Tot hij zijn boek ‘Sapiens’ uitbracht. Die petite histoire van de mensheid maakte hem in één klap tot een intellectuele wereldster, met lezers tot in het Witte Huis – we spreken over een vorige ambtstermijn, welteverstaan. Dichterbij huis is ook Studio 100-baas Hans Bourlon een grote fan. Vooruitblikkend op de komst van Harari naar de Antwerpse Lotto Arena, vertelt Bourlon wat hem zo inspireert in het werk van de hoogleraar-futuroloog. “Stel dat je jezelf als extraterrestrial zou willen inlezen in een totaal andere omgeving vooraleer je op de aarde landt, dan zou ik Harari aanraden.”

Na ‘Sapiens’ volgden nog twee wereldwijde bestsellers. In ‘Homo Deus’ schetst Harari mogelijke toekomstscenario’s voor de mens, ‘21 lessen voor de 21ste eeuw’ is een overpeinzing van de uitdagingen waar we als mensheid voor staan. “Wie zijn we vandaag, wat waren we vroeger, wat is de dynamiek achter de vooruitgang en wat staat ons te wachten?”, vat Studio 100-baas Hans Bourlon het oeuvre van zijn favoriete auteur samen. “Harari geeft je dat kader: wat ligt er allemaal aan de basis van die ontzaglijke ontwikkelingen van de laatste paar honderd jaar, wetende dat ons DNA in de loop der tijden nauwelijks veranderd is?”

Zelf is de succesondernemer behoorlijk gebiologeerd door het thema van de toekomst. Al jaren legt Bourlon er knipselmappen met artikels en prenten over aan. Het vormde zelfs de basis voor een boek, ‘De Tijdreiziger’, dat vorige maand verscheen. “De ik-persoon in mijn verhaal onderneemt een reis doorheen een aantal perioden in de toekomst. Uiteraard heb ik mij voor dat boek grondig ingelezen. Dat was de directe aanleiding om mij te verdiepen in Harari. Een enorm inspirerende kennismaking was dat. Stel dat je jezelf als extraterrestrial zou willen inlezen in een totaal andere omgeving vooraleer je op de aarde landt, dan zou ik Harari aanraden.”

Geniale filosofie light

Het werk van de Israëlische historicus is een synopsis van wie wij zijn en misschien zullen worden, resumeert Bourlon. “Bepaalde inzichten waarover zowat ieder van ons jaren zou doen, vind je in drie boeken verzameld. Harari observeert vanuit een historisch-wetenschappelijk oogpunt allerlei mogelijke evoluties. Hij doet dat vanop een afstand, maar plaatst alles binnen een filosofische context. Dat maakt het voor mij, als filosoof van opleiding, meteen bijzonder interessant.”

Bourlon herinnert zich nog goed hoe hij ooit aan de universiteit de godsbewijzen van Thomas van Aquino van buiten moest leren. “Baarlijke nonsens natuurlijk. In die periode heb ik toch wel een beetje tegenzin gekregen van die pur sang filosofen, die vaak met terminologiën en abstracte beelden goochelen om daar dan wiskunde mee te bedrijven, zonder veel inhoud. Harari is absoluut geniaal in wat ik ‘filosofie light’ zou durven noemen. Wat hij vertelt, is allerminst gelul, maar iedereen kan wel vatten waar het over gaat.”

“Ik denk nu bijvoorbeeld aan de mooie metafoor die hij gebruikt van die vlieg in de porseleinkast”, vertelt Bourlon. “Volgens Harari is het terrorisme enkel dát. Goed en wel beschouwd kan die vlieg zelfs geen kopje koffie doen trillen. Alleen is ze zo slim om te gaan rondzoemen in het oor van een stier. Die stier – die voor de pers en publieke opinie staat – wordt helemaal gek en kan zo wél enorm veel schade aanrichten. Schitterend beeld vind ik dat. En zo heeft hij er nog wel een paar.”

Futurisme is fictie

Futurologen zijn hippe wezens vandaag de dag. En ze vermenigvuldigen zich zienderogen. Als je jezelf niet moet vasthouden aan de paal van de realiteit en de wetenschap, dan is het vrij gemakkelijk om futuroloog te zijn, relativeert Bourlon. Het wordt pas boeiend wanneer je hypotheses grondig gaat onderbouwen om van daaruit nieuwe prognoses te doen. “Harari doet dat. De fout die veel andere toekomstschrijvers maken, is dat ze heel sterk vertrekken vanuit de bekende gegevens van het moment om naar de toekomst te kijken.”

“In de research voor mijn boek heb ik daar een amusant voorbeeld van gevonden: in 1900 bracht het Duits chocolademerk Hildebrands een collectie postkaarten uit over het jaar 2000. Op dat moment was de luchtvaart een hot topic. De gebroeders Wright waren net van de grond gekomen. Op de prenten zie je een voorstelling van het jaar 2000 waarin we allemaal met ons eigen helikoptermolentje op de rug rondvliegen. Veel is daar niet van gekomen, weten we, als we vandaag met z’n allen in de file staan.”

Je kan de synthesizer niet voorspellen vanuit je kader van 1900, klinkt het boutadisch. “Dat is wat toekomstdenken altijd bijzonder moeilijk zal maken. Je beklimt een boom vier takken hoog en bent verwonderd hoe vlot dat gaat. Dus je ziet de maan en denkt: dan klim ik gewoon verder daarnaartoe. Maar een hoop obstakels maken dat dat niet zal gebeuren. Sommige sporen lopen dood. Bovendien zijn niet alle slimme mensen in de wereld met vooruitgang bezig. Er spelen ook andere belangen die de rechtlijnige vooruitgang scheeftrekken.”

Kwetsbare mensen

De iPhone zoals hij die nu in handen heeft, zou ook wel eens tegen zijn laatste versies kunnen aanlopen, waagt Bourlon zich zelf aan een voorspelling. Als er de komende decennia nog grote evoluties aankomen, dan verwacht hij die niet zozeer in het digitale domein. “Al heb ik in de loop van mijn carrière natuurlijk wel gigantisch ingrijpende dingen zien gebeuren. De beeldindustrie, met machtsreuzen als Netflix, Amazon en Disney, lijkt er vandaag in te slagen om zich te consolideren als economie. De hele audio-industrie daarentegen is verdampt.”

“Ik heb het zelf meegemaakt”, vertelt Bourlon. “Het basiskapitaal waarmee we bij onze start in 1997 de gebouwen van Studio 100 hebben gekocht, kwam overeen met het voorschot van Universal voor de cd’s die we zouden verkopen in de daaropvolgende jaren. Brengen we vandaag een nieuw liedje uit, dan is dat vaak een kost op het marketingbudget van een nieuwe tour. Het publiceren van een audiodrager is economisch waardeloos geworden.”

God is de mens, de mens is god

De wereld verandert onophoudelijk. We zijn het afgelopen tijdvak anders gaan kijken en luisteren. Maar echt fundamentele vernieuwingen ziet Hans Bourlon toch vooral nog gebeuren in de geneeskunde en de genetica. “Daar heeft Harari me wel van overtuigd, met zijn betoog dat we ons als mens onsterfelijk willen maken. Kijken we binnen dertig jaar op onszelf terug, dan ben ik ervan overtuigd dat we ons op medisch vlak prutsers gaan vinden. Dat we ons zullen verwonderen over hoe we destijds met ons lichaam omgingen, over de kennis die we nog maar hadden en hoe we ziektes aanpakten.”

“Spijtig genoeg vermoed ik ook dat Harari gelijk heeft als hij zegt dat daarin misschien wel twee snelheden zullen ontstaan. In zijn woorden: waar vroeger de slaaf en de koning één ding gemeenschappelijk hadden, namelijk dat ze ziek konden worden en uiteindelijk zouden sterven, zal er in de toekomst mogelijk een selecte laag van de bevolking zijn die ouder wordt en er mooier uitziet dan haar minder bemiddelde medemens.”

Onze economie en maatschappij zijn onthutsend kwetsbaar, stelt Bourlon. “Persoonlijk denk ik wel, als ik een kritische noot mag plaatsen, dat Harari een te snelle vlucht neemt in ‘Homo Deus’. Dat wijzelf God zullen worden binnen 100 jaar? Dat robots en computers ons als mens binnenkort zullen overstijgen? Ik twijfel daaraan. Computers kunnen om het even wie verslaan in uiterst complexe berekeningen, maar op andere vlakken blijven ze zo stom als een kakkerlak. Wij onderscheiden ons als mens in onze motoriek, in hoe we taal gebruiken op een gelaagde manier, in onze humor. Die dingen blijken nog altijd aartsmoeilijk om aan te leren aan een computer. Alleen nog maar een robot doen stappen, is al verschrikkelijk moeilijk.”

Van vlees en bloed

Aan doemdenken hoeven we ons sowieso niet te bezondigen, vindt de ondernemer. “Op sommige vlakken ziet Harari het weliswaar somber in. Anderzijds stelt hij ook dat we als mensheid toch ergens op een hoger level zijn geraakt dankzij de fundamentele verbindingen die we onder andere in Europa hebben gemaakt. Ik vind hem bijvoorbeeld ook erg wijs in de manier waarop hij in zijn laatste boek ‘21 lessen voor de 21ste eeuw’ naar de situatie in zijn geboorteland Israël kijkt. Daarin zie je plots een mens van vlees en bloed verschijnen.”

“Wat een schrijver als Harari doet, is je een venster verschaffen van waaruit je je eigen gedragingen en manier om naar het leven te kijken, kan plaatsen”, besluit Bourlon. “Mij verbaast het niet dat mensen als Bill Gates of Barack Obama aan zijn lippen hangen. Dit soort auteurs is toch wel een houvast in een mensenleven.”

Op maandag 27 januari 2020 komt Yval Harari naar de Lotto Arena in Antwerpen en zal hij er exclusief voor de Benelux een boeiende keynote geven. Bloovi is partner van dit event en biedt ook VIP-tickets aan.