Corporate antropologe Jitske Kramer: “Enkel met aandacht voor de mens in je organisatie kan jouw tribe gezond en sterk blijven”

Jitske Kramer (Photo by Mettina Jager)

Corporate antropologe Jitske Kramer is co-auteur van het boek 'Building tribes' dat in 2018 verscheen. Daarin deelt ze lessen uit de antropologie voor iedereen die liever een tribe bouwt dan een organisatie bestuurt. In verschillende culturen kun je immers antwoorden vinden op veelgehoorde organisatievraagstukken: hoe schep je een excellente cultuur, hoe maak je een tribe van je organisatie en welke antropologische lessen kun je toepassen als leider, veranderaar of consultant? “De leiders van vandaag moeten heel goed beseffen dat hun organisatie, of tribe, een levend geheel is”, vertelt Kramer in een interview met Bloovi. “Enkel met aandacht voor wat er tussen mensen speelt, zorg jij ervoor dat jouw tribe gezond en sterk blijft.”

Volgens Jitske Kramer proberen groepen mensen overal ter wereld dezelfde vraagstukken op te lossen. Hoe pakken we conflicten aan? Wat doen we met overgangen? En hoe gaan we om met fusies? “Als mensheid stellen we al zo’n zestigduizend jaar exact dezelfde vragen. Die lossen we telkens weer opnieuw op. Wat als we daar nu eens mee ophouden.”

“Het wiel hoeven we immers niet opnieuw uit te vinden. De antwoorden zijn er al. Regelmatig reis ik naar allerlei plekken in de wereld om te leren van verschillende culturen. Terug thuis vertaal ik deze waardevolle levenslessen naar een heel andere context, namelijk die van de organisatie.”

Organisatie is levend geheel

Iedere organisatie is reeds een tribe, stelt Kramer, waar mensen dag in, dag uit samenkomen. De kunst is deze om te vormen tot een tribe met een excellente cultuur: “De leiders van vandaag moeten heel goed beseffen dat hun organisatie, of tribe, een levend geheel is. Zonder mensen met emoties, heb je geen goed functionerend bedrijf. En zonder aandacht voor wat er tussen mensen speelt, geen goed functionerende tribe. Alleen met aandacht zorg jij ervoor dat jouw tribe gezond en sterk blijft.”

Zonder aandacht voor de mens in organisaties krijg je vaak ‘gedoe’. Dat proberen we dan vervolgens, tevergeefs, op te lossen met structuurwijzigingen en allerlei harde regels. Het gevolg? Chaos en verzet. “Goed leiderschap draait niet alleen om resultaten. Het gaat ook en vooral over werken met mensen”, benadrukt ze.

Creëer een excellente cultuur

Een excellente cultuur schep je met twee soorten interactieprocessen, vervolgt Kramer haar verhaal, de transactionele én de transformationele interactie. Onder transactionele interactie moeten we de dagdagelijkse interacties verstaan. De meetings waarin we datgene herordenen wat al geordend was. Kortom, de gesprekken waarin we met de ‘gewone werkelijkheid’ aan de slag gaan. Daarnaast bestaat er volgens de Nederlandse corporate antropologe ook nog zoiets als de transformationele interacties. Die noemt zij met een mooie metafoor de ‘kampvuurgesprekken’.

“Bij een kampvuur heerst een bijzondere sfeer. Hier praat en luister je écht naar elkaar en ben je bereid van mening te veranderen. Hier vinden de ‘magische gesprekken’ plaats. Je bespreekt er die dingen die buiten het ‘gewone’ vallen. Binnen organisaties zijn dit de gesprekken die de ziel van het bedrijf vormen. Neem bijvoorbeeld een meeting over een nieuwe strategie of hervorming. Kortom, buitengewone beslissingen die vragen om transformationele interacties.”

“De chief of CEO van een tribe of organisatie is verantwoordelijk voor de dagelijkse aansturing, voor het gewone, voor het oplossen van conflicten en het goed regelen van transactionele interacties en besluitvormingsprocessen in de tribe. Daarnaast draagt hij of zij ook de verantwoordelijkheid voor vernieuwing en innovatie. Dat vraagt om buitengewone gesprekken waarin we nieuwe werkelijkheden scheppen, en dus om transformationele interacties.”

“Om transformaties te realiseren werkt een CEO samen met mensen die deze processen begeleiden. In tribale archetypen zijn dit de magiërs, de sjamanen. Deze tribale archetypische rol vertaalt zich in organisaties naar de coaches of consultants. Zonder hen creëer je geen excellente cultuur.”

Deel jouw (kampvuur)verhaal

Volgens Jitske Kramer geeft cultuur unieke antwoorden op universele vragen, zoals: wat is goed leiderschap, goede feedback en respectvol handelen? Deze unieke antwoorden vormen de cultuur, het verhaal waarin we samen geloven. De antropologe stelt: succesvolle organisaties hebben een duidelijk verhaal, met daarbinnen ruimte voor verschillen.

“Binnen organisaties zijn verhalen er in verschillende vormen en maten. Neem het ontstaansverhaal, een verhaal over een overname, de bezuiniging of een nieuwe strategie. In een verandering is het belangrijk dat het verhaal authentiek en echt is en kloppend bij het doel van de tribe. Noem een bezuiniging bijvoorbeeld geen opportuniteit, want je tribe is echt niet gek.”

“Zorg ervoor dat mensen mee kunnen schrijven aan het verhaal en betrek daarin verschillende perspectieven. Dat van de blije én de boze medewerker, jong en oud, man en vrouw, verschillende culturen en expertisegebieden. Regel zorgvuldig wie aan welk besluitvormingsproces mag meedoen, wie waarover mag meepraten en wie wat mag beslissen. Wees helder in de kaders en sta open voor verschillen. Zo creëer je stevige verhalen waarin mensen zich herkennen en waar ze trots op zijn.”

De kracht van headhunters

Afgelopen zomer bezocht Kramer de Iban tribe, beter bekend als de koppensnellers van Borneo. Daar leerde zij over bezieling en ontzieling. “Voor extra zielskracht snelden de Iban vroeger koppen. Tijdens een inval bij een andere tribe hakten zij de kop van de sterkste persoon af. Die namen ze vervolgens mee naar huis. Dit lijkt misschien een ver-van-mijn-bed-show, maar dat is het niet”, verrast ze. “Denk maar eens aan de HR-titel van headhunter. Dat koppensnellen kennen wij hier maar al te goed. In de war on talent gaan we met z'n allen op talentenjacht. En in sales halen we graag de beste klanten binnen.”

Sinds een jaar of zeventig snellen de Iban niet langer koppen. “Dat wat vroeger magisch geladen was, bestaat niet meer”, verduidelijkt Kramer. “De stamleden van nu weten niet meer van wie de koppen van toen zijn. Ik vroeg hen hoe zij erin geslaagd zijn een einde te maken aan zo’n aloude traditie. Bleek dat dit gegaan is via een uitgebreid dialoogproces met chiefs, jagers en magiërs. Zij besloten unaniem te stoppen met het doorvertellen van het verhaal. Ik leerde van de Iban dat als je iets niet meer wil voortzetten, je het verhaal gewoon niet meer moet doorvertellen.”

“Natuurlijk staat dat haaks op de gedachte dat we vreselijkheden uit de geschiedenis moeten blijven herdenken, zodat deze zich nooit meer herhalen. Dat vind ik interessant. Ik weet niet welke oplossing beter is, maar ik weet nu wel dat er ook een andere oplossing bestaat. Daarmee daag ik leiders graag uit niet te blijven hangen in doorgewinterde gewoontes. Het kan immers ook anders”, aldus Kramer.

Bezint eer gij begint

Tot slot nog een laatste tip voor het opstarten van een bedrijf. Als antropologe én onderneemster weet zij heel goed dat culturen ontstaan in patronen. Patronen die jij zelf aanbrengt. “Zeker als founder stop jij al jouw karaktereigenschappen in je organisatie. Zowel jouw mooie maar ook minder mooie kanten vertalen zich door naar de mensen die jij aanneemt en de structuren die jij bouwt. Dat kan handig zijn of net niet.”

“Stel, je bent een controlefreak. Dan bouw jij waarschijnlijk, onbewust, heel veel controlemechanismen in. Bij groei kan dit je in de weg komen te staan. Zorg er daarom, al in je beginjaren, voor dat jij dit tegen balanceert.”

“Verzamel mensen om je heen die net even anders denken dan jij en ken jezelf door en door. Vraag jezelf telkens af: doe ik dit ten gunste van mijn organisatie of is dit mijn - onhandige - persoonlijkheid? Zoek naar de balans, daag jezelf steeds uit. Enkel zo ga je erin slagen een excellente cultuur te creëren”, besluit Jitske Kramer.