Dirk De Boe: “Er is een enorme schaarste aan toekomstbestendig leiderschap, voor scholen ligt daarin een belangrijke rol weggelegd”

(Photo by Foto Kevin Feignaert)

‘Omdat creativiteit, innovatie en transformatie je de wendbaarheid geven om het verschil te (blijven) maken in een constant veranderende wereld.’ Deze quote op zijn website vat de uitdaging van één jaar coronacrisis voor organisaties zowat samen. Dirk De Boe helpt organisaties en hun mensen om creatief te denken en een duurzame innovatiecultuur te ontwikkelen. Daarnaast leert hij via de vzw EduNext ook leraren en schooldirecties hoe ze onderwijs van binnenuit kunnen transformeren. “Onderwijs, creativiteit en ondernemerschap liggen perfect in elkaars verlengde. Maar als we een nieuwe toekomstbestendige samenleving willen, moet eerst ons hele onderwijssysteem omgevormd worden”, klinkt het onomwonden.

“Wendbaar zijn in coronatijden is voor een zelfstandige zoals ik van levensbelang”, stelt Dirk De Boe. “Ik hou lezingen, geef opleidingen, coach brainstorms en doe trajectbegeleidingen over creativiteit, innovatie en transformatie. Het zal je dan ook niet verbazen dat een jaar geleden van de ene dag op de andere mijn activiteiten stilvielen. Ik werd dus zelf ook geconfronteerd met die brutale, onontkoombare waarheid: wacht niet op een aanleiding als deze crisis om je organisatie futureproof te maken.”

“De technologische mogelijkheid om dat te doen, bestond al. Dat er nog meer onvoorspelbare globale gebeurtenissen aankomen, staat vast: denk maar aan klimaat, mobiliteit en migratie. Als bedrijf maak je deel uit van een veel groter ecosysteem, dus moet je zelf de teugels in handen nemen.”

Op weg met het innovatieschip

Met een maritieme metafoor omschrijft De Boe de manier waarop als ‘op weg zijn met het innovatieschip’. “Bedrijven zitten op een woelige zee en moeten onderweg hun schip vertimmeren om wendbaar en zeewaardig te blijven”, zegt hij. “Daar zijn ze vandaag nog veel te weinig mee bezig. Daarom moet creativiteit ook structureel ingebed worden in een organisatie. Creativiteit die freewheelt, zal niet dezelfde impact hebben als wanneer je die gestructureerd in goede banen leidt. Binnen een structuur mag je gerust chaos creëren”, zegt Dirk De Boe, die daar in boeken als Creashock en Innoshock uitvoerig verder op ingaat.

Maar van alle organisaties waar hij mee werkt, zijn scholen veruit het sterkst getroffen door de coronacrisis. Het gevolg is bekend: leerachterstand en demotivatie. Hoe kunnen onderwijsinstellingen zich reorganiseren om zich daartegen te wapenen? “Scholen die leerlingen zelfstandigheid en autonomie boden via zelfsturing en eigen planning werden zichtbaar minder getroffen. Die waren al voorbereid op afstandsonderwijs”, stelt ook Dirk De Boe vast. “Elke school zou meer autonomie stapsgewijs moeten invoeren. Door in de klas de afstand tussen leerling en leraar geregeld fysiek te vergroten en ze daarbij te begeleiden, kun je ze mentaal verkleinen. Leerlingen raken gemotiveerder en leren meer bij - essentieel in heel veel jobs.”

Leiderschapsschaarste

Om te zorgen dat we in onze maatschappij al heel vroeg leiderschap injecteren, moet je bij kleuters starten. “We hebben héél veel nood aan toekomstbestendig leiderschap”, benadrukt Dirk De Boe. “Ik noem het zelfs leiderschapsschaarste.”

“In de scholen kan je bijvoorbeeld ondernemerschap stimuleren door de examens te vervangen door projectweken en permanente evaluatie. Daarin kan je telkens een ander thema behandelen. Veel meer kans dat leerlingen hun talenten ontdekken en leren samenwerken, presenteren, een businessmodel opmaken. Synchroniseer je dat met de lessen, dan krijg je een boost als in een bootcamp, maar dan bij hele jonge kinderen. Zo recupereer je leertijd. Doe je dat 12 jaar lang, dan krijgen leerlingen ook heel wat mogelijkheden om via die projecten hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen."”

“Leiderschap stimuleren bij kinderen: het gebeurt al, hoor. In kindercampus De Mozaïek in Hasselt bijvoorbeeld werken de leerlingen met de 7 habits of highly effective people, maar dan vertaald op kinderniveau.”

De nadruk op kennis in het onderwijs leidt tot wat wel -soms lichtjes misprijzend - de 21e-eeuwse vaardigheden genoemd worden zoals samenwerken, zelfregulering en creativiteit. “Er werd in het onderwijs heel lang op kennis ingezet en te weinig op vaardigheden”, beaamt De Boe. “Nu hoor je wel eens dat de slinger te ver doorslaat naar de andere kant. Je mag kinderen inderdaad niet de godganse dag alleen maar projecten voorschotelen.”

“Het is net de goede mix die maakt dat kennis en vaardigheden elkaar versterken. Je kan niet creatief denken zonder kennis, maar wanneer je die kennis toepast, word je daar ook vaardiger in. En zo verwerk je beter nieuwe kennis. Het ene hoeft niet te koste te gaan van het andere.”

Transformatie creatief vertalen

Maar hoe breng je zo’n ingrijpende verandering op gang? “Transformatie moet systemisch benaderd worden of ze leidt nergens toe. Systeemdenken zelf is een belangrijke vaardigheid die wij binnenbrengen in scholen die we met EduNext begeleiden. Als je vooruitgang wil boeken, focus je op het geheel. We geloven daarbij heel hard in de verandering van binnenuit: pas wanneer een directeur of de raad van bestuur gedreven genoeg is, kan de school transformeren.”

“Ook al zijn er heel wat drempels, binnen de eindtermen en de leerplannen kan het wel. Maar je moet zo’n transformatie creatief vertalen naar de dagelijkse lespraktijk. Door slimme combinaties te maken van vakoverstijgende leerdoelen, kun je de kennis van de leerlingen verankeren en zorgen dat ze die ook in andere contexten kunnen toepassen. Je hoeft dan als leraar niet telkens te vragen: "maar dat hebben jullie toch vorig jaar gezien?"

Systeemverandering kan met verschillende ingrepen tot stand komen. “Een nieuw onderwijsconcept kan ten eerste gebaseerd zijn op meer eigenaarschap”, somt Dirk De Boe op. “Laat leerlingen mee bepalen hoeveel instructie ze nodig hebben en wat ze onder begeleiding kunnen leren. Je kan leerlingen ook zichzelf laten organiseren en inschalen. Je kan de lestijden van 50 minuten doorbreken. Of de muren tussen klassen slopen om uiteindelijk samen in een grote groep met twee leraren te kunnen werken. Les geven en coachen tegelijk kan perfect door in deze grotere klas een afzonderlijke instructieruimte te creëren.”

Zeker zo’n gecombineerd leraarschap kan je ondersteunen met technologie, ook al is de digitale sprong daarbij niet zaligmakend, benadrukt Dirk De Boe. “Het is niet omdat je elke leerling een tablet geeft, dat er daarom iets verandert.”

Digitale assistent in de klas

Sett Gent is een event voor modern en innovatief leren waarvoor EduNext het transformatieve inhoudsluik cureert. Het is een interessante ontmoetingsplek voor wendbare onderwijsprofessionals die geen koudwatervrees hebben voor technologie. Sett biedt een mix gericht op technologie en transformatie: digitaal onderwijs, afstandsonderwijs met iPads en smartphones en ook artificiële intelligentie voor het onderwijs winnen terrein. “Het event is nu gepland voor februari 2022. Door corona hebben we het al twee keer moeten uitstellen. Gelukkig konden we, om het gat wat te dichten, in oktober vorig jaar mee de eerste editie van Sett Connect organiseren. Op 28 april gaat de tweede editie in de ether.”

Omgaan met digitalisering is een voorbeeld van een inhoudelijk inspiratiemoment, verduidelijkt Dirk De Boe. “Zo’n sessie wordt dan bijvoorbeeld gebracht door een schooldirecteur. Het is peer-to-peer leren. Vanuit Hasselt en Herzele hebben we twee toekomstklassen – basis en middelbaar – naar Gent gebracht. Hoe werkt dat in zo’n school?”

“Na een inhoudelijk instructiemoment - bijvoorbeeld voor rekenen - gaan de leerlingen aan de slag op een leereiland met adaptieve tablets. De leraar volgt op een dashboard hoe goed ze bezig zijn. Heeft een leerling het moeilijk, dan krijgt die een eenvoudiger oefening om hem of haar toch een succeservaring te kunnen bieden. De leraar kan zo leerlingen op een hoger niveau gaan coachen en heeft steeds een digitale assistent bij de hand, waardoor het leren sterk verbetert. Rekenen is een vak waarbij dat prima werkt.”

Nog geen klassoftware van eigen bodem

Softwareontwikkelaars die op deze materie toeleggen, zijn bijvoorbeeld het Nederlandse Snappet, in Finland is er EduTen. “Vaak is deze software nog beperkt tot vakken als wiskunde”, zegt de onderwijsinnovator. “Je laat kinderen ook beter niet de hele dag op hun tablet zitten. Je moet het evenwicht bewaren.”

“Vaak is een conventionele leeromgeving niet voorzien op uitdagingen als digitalisering en duaal leren, differentiatie en leerlingen met een beperking. Maar wij geloven echt in lerarenteams die zich samen verantwoordelijk voelen voor een groep leerlingen. In een context die creativiteit toelaat voor leraren en leerlingen, waarin jongeren in hun eigen tempo ruimte- en tijdsonafhankelijk kunnen werken. Dankzij technologie en AI kunnen we van de leraar een cobot maken, die zorgt dat leraren zich kunnen focussen op het hogere orde denken en het repetitieve en eenvoudige werk aan de robot overlaat.”

Maak je organisatie transformatievaardig

Dirk De Boe schreef in 2017 het boek EduNext, het vervolg op Edushock (2011), met als subtitel ‘Transformeer de school van binnenuit’. Kinderen meer eigenaarschap geven over hun leren, hen autonomer maken en betrekken bij alle aspecten van onderwijs, vormt al jaren de kern van het verhaal van EduNext. “Het transformatierad - een holistisch model om als school te veranderen en de leerling eigenaar te maken van zijn eigen leerproces - is een denkmodel voor een nieuw pedagogisch concept.”

“Intussen ontstond ook een denktank die resulteerde in ons coachingsysteem. EduNext is intussen uitgegroeid tot een beweging en is continu in ontwikkeling. Onze missie zal verder evolueren van transformeer je school van binnenuit naar maak je school transformatievaardig. Om elke keer als er een obstakel is de klippen te kunnen omzeilen, vlot een nieuwe koers te bepalen en niet te verdwijnen in de Bermudadriehoek. Verandering is een geleidelijk proces, maar een schokgolf als COVID-19 fungeert hoe dan ook als een accelerator. En dat zullen we ongetwijfeld zien in het onderwijs.”