Ignaas Devisch: “Ik geloof niet in technologie zoals een gelovige in God gelooft. Maar ik zie niet in hoe we het anders kunnen redden”

(Photo by Michiel Heyndrickx)

Of het nu gaat om de strijd tegen COVID-19 of tegen de klimaatopwarming, filosoof en ethicus Ignaas Devisch is ervan overtuigd dat technologie de wereld kan redden. In zijn boek ‘Vuur’ pleit hij voor een nieuw verhaal waar technologie niet meer met getrokken messen tegenover de natuur staat, maar er net mee samenwerkt. “We zijn op het punt gekomen dat wij, mensen, de meest succesvolle soort op aarde zijn geworden. Technologie is het énige middel om dat ook te blijven. Maar dan moeten we die wel dringend op een niet-destructieve manier inzetten.”

Technologie is geen religie

Hoogleraar medische filosofie en ethiek Devisch (Universiteit Gent) noemt zichzelf een kritisch voorstander van technologie. “Is er dan een andere optie? Ik geloof niet, zoals veel mensen wel doen, in technologie zoals een gelovige in God gelooft. Maar ik zie niet in hoe we het anders kunnen redden.”

“Beeld je eens in dat we COVID-19 te lijf moesten gaan zoals ze in 1918 de Spaanse griep moesten bestrijden. Dan hadden we geen vaccins, liep het dodental nog véél hoger op en zaten we binnen vijf jaar nog in een gigantische crisis. We mogen de wetenschap en de technologie op onze blote knieën danken.”

“Het lijkt en het voelt alsof we al een eeuwigheid in een lockdown zitten, en het lijkt niet of we er meteen van verlost zullen zijn. Objectief bekeken hebben we eigenlijk razendsnel zicht op een uitweg uit de crisis. We gaan de komende maanden miljarden vaccins produceren, transporteren en injecteren. We zijn – uiteraard met haperingen, het zou er nog aan mankeren – de grootste operatie ooit aan het voltooien. We zijn in menselijk DNA aan het knippen. Er zijn bijna geen grenzen meer aan wat onze verbeelding en onze creativiteit aankunnen.”

Technologie als uitweg uit de klimaatcrisis

Ook voor die andere crisis, de klimaatcrisis, ziet Devisch technologie als enige mogelijke uitweg. In zijn nieuwste boek ‘Vuur’ ontwikkelt hij een nieuw idee over de plaats van vuur in onze wereld. “Ik eindig met een dubbel pleidooi. Eerst en vooral ben ik er rotsvast van overtuigd dat we technologie heel hard nodig zullen hebben om de klimaatopwarming te stoppen. Soberder leven, minder consumeren,…, ik moedig dat absoluut aan maar het is een naïeve gedachte dat we het daarmee halen.”

“De oplossing zal van technologie moeten komen. Maar, en dat is het tweede luik van mijn pleidooi, dan moeten we dringend ophouden met technologie zo destructief te gebruiken als we de voorbije decennia hebben gedaan.”

“De situatie waarin we vandaag verzeild zijn geraakt, heeft veel te maken het omdenken van de overweldigende kracht van vuur. Eeuwenlang waren we bang van vuur. Maar we hebben een manier gevonden om vuur te controleren en we hebben de voorbije tweehonderd jaar een steeds comfortabeler leven gebouwd op het verbranden van fossiele brandstoffen. Dat is de motor van onze vooruitgang geweest. Maar nu knallen we keihard tegen de muur. De fossiele bronnen raken opgedroogd en onze roofbouw heeft het klimaat, en ook onszelf dus, doodziek gemaakt. Je ziet dat ook bij COVID-19. Ik geloof niet in de wraak van de natuur, maar onze aarde is een levend iets: ze reageert op wat wij met haar doen. We zijn brutaal ontwaakt uit de illusie dat we als mensen alles kunnen controleren.”

“Het verbranden van fossiele brandstoffen heeft ons de voorbije twee eeuwen steeds meer vrijheid gegeven. Maar nu dreigen we onze vrijheid erdoor kwijt te spelen. We moeten dus een manier vinden om die vrijheid te verankeren, zonder de planeet kapot te maken.”

De natuur nabootsen

De uitweg ligt voor Devisch in een nieuw narratief. “We moeten een nieuw verhaal schrijven. Een verhaal waarin we de plaats van technologie en de verhouding tussen technologie en natuur herdenken. Nu staan ze lijnrecht tegenover elkaar. We moeten naar een model van samenwerking. Zonne-energie is daar het beste voorbeeld van. We hebben iets onwaarschijnlijk complex als kernenergie uitgevonden om ons van energie te voorzien, terwijl de zon recht boven ons hoofd ons meer energie levert dan we ooit opgebruikt krijgen. Gratis en voor niets. Dat is toch compleet absurd als je erover nadenkt.”

“De mens is de meest succesvolle soort op aarde. Maar het is pure hoogmoed om te denken dat we boven de natuur verheven zijn. Ik geloof dat we er net heel veel van kunnen leren. Daar is een hele wetenschap op gebouwd: biomimicry. Daarbij gaan wetenschappers nabootsen wat ze om zich heen in de natuur zien. Ze gaan de beste biologische ideeën imiteren. Eigenlijk is dat een beetje wat veel vaccinmakers doen. Ze gaan het gedrag van het coronavirus kopiëren, om er dan iets anders mee te doen. Ze sturen een biologisch proces dat al aan de gang is een andere kant op in plaats van het kapot te proberen maken.”

The easy part

Het nieuwe verhaal waar de Gentse filosoof voor pleit, vereist minstens een aangepaste kijk op technologie. “Vaak is de technologie an sich niet het struikelblok, wel de implementatie ervan. We hebben dat de voorbije maanden in de strijd tegen COVID-19 vaak gezien. Denk maar aan de corona-app. De technologische uitdaging was peanuts in vergelijking met de politieke en maatschappelijke debatten over de implementatie van de app. (lacht) In een labo iets uitvinden om de wereld te redden, dat is the easy part. Daarna moet je nog 7 miljard mensen daarvan zien te overtuigen.”

“Ik vind ook dat we ons te weinig afvragen hoe technologie ons vooruit helpt. De wetenschap en de technologie hebben de voorbije jaren een enorme vlucht vooruit genomen. Maar ik kan me niet van de indruk ontdoen dat we vaak technologie ontwikkelen ‘omdat het kan’, zonder de vraag te stellen of we er wel echt iets mee zijn.”

“We zouden de redenering radicaal moeten omdraaien: eerst stilstaan bij de grote uitdagingen van de toekomst, dan nadenken hoe technologie kan helpen om die op te lossen. Nu vinden we iets uit en gaan we pas in een tweede fase nadenken hoe we die uitvinding kunnen gebruiken. Technologie blijft daardoor nog te vaak beperkt tot een leuke gimmick, net omdat we ons nog te weinig de vraag stellen of we er wel iets mee zijn. En als dat zo is: wat dan precies?”

Kijken naar het bedrijfsleven

Is de crisis die we vandaag doormaken dan de gamechanger die we nodig hebben? Devisch is voorzichtig. “Tien jaar geleden heb ik een boekje geschreven, ‘Ligt de waarheid in het midden?’, waarin ik de impact van grote crisissen onderzocht. Tijdens de crisis waren we vastberaden dat alles anders zou worden. Je weet wel, het nieuwe normaal. Wel, achteraf sloeg dat telkens serieus tegen.”

“Het probleem is dat de politiek, maar evengoed de bedrijfswereld gedreven wordt door de korte termijn. De hele saga met de vernielde mondmaskers was daar het beste voorbeeld van. Natuurlijk was dat een flater, maar geen enkele bedrijfsleider zou een stock aanhouden van iets dat hij mogelijk nooit nodig heeft. Waarom zou hij ook? Je bestelt iets in China en twee dagen later is het hier. Zolang we elke euro afmeten aan efficiëntie zal dat nieuwe normaal verdacht hard lijken op het oude normaal.”

“Je merkt dat onze samenleving op twee snelheden draait. Technologie evolueert waanzinnig snel, maar de democratie evolueert niet mee. De verkiezingen elke vier jaar zijn onze énige kans om veranderingen in het beleid aan te brengen. Maar in de wetenschap of de technologie is vier jaar een eeuwigheid.”

“Daarom denk ik dat de verandering niet zal komen van de grote en logge structuren die landen vandaag zijn. De toekomst van de planeet is aan de steden en aan netwerkformules op kleinere schaal. Zij kunnen veel sneller op de bal spelen en ze vinden sneller een draagvlak bij de bevolking. Drie jaar onderhandelen over een klimaatakkoord dat eindigt in een uitgehold compromis, dat wereldleiders dan ook nog eens ongestoord opblazen als het hen niet aanstaat, dat is niet meer van deze tijd.”

“De oplossing kan komen van het bedrijfsleven. De kentering zal komen van groene technologieën die ook nog eens winstgevend zijn. Je kan mensen niet verwijten dat ze een verouderde en vervuilende industrie met hand en tand verdedigen als hun job en hun inkomen daarvan afhangt. Wanneer bedrijven ervoor zorgen dat ook die mensen de vruchten plukken van groene technologie zijn we echt vertrokken voor een ommekeer. Dan kan technologie de wereld redden.”