“Onze samenleving smeekt om ondernemerschap en leiderschap. Dat stimuleer je door leerlingen eigenaarschap te geven”

Peter Van de Moortel en Dirk De Boe (© Johan Lambrechts)

Te weinig leerkrachten, leerlingen die geen les krijgen of zelfs geen examens afleggen, achteruitgaande scores op internationale ranglijsten, een dalende onderwijskwaliteit,… Het regende het voorbije schooljaar doemberichten over ons onderwijs. EduNext helpt scholen om te transformeren. “Geen kleine, fragmentarische veranderingen hier en daar, maar een diepgaande en systemische transformatie”, benadrukken drijvende krachten Dirk De Boe en Peter Van de Moortel. “We willen dat leerlingen eigenaarschap over hun leren opnemen. Zo stimuleer je ondernemerschap en leiderschap, twee competenties waar ons land enorm veel nood aan heeft.”

Dirk De Boe begeleidt innovatie- en transformatieprojecten in bedrijven. “Maar nergens is innovatie en transformatie dringender dan in het onderwijs”, zegt hij. “Daarom stonden Peter en ik mee aan de wieg van Edunext, waarmee we scholen inspireren en begeleiden om van binnenuit te transformeren. Er is een ander onderwijsconcept nodig om grote uitdagingen als diversiteit en digitalisering het hoofd te bieden.”

“De manier waarop we ons onderwijs organiseren, rond klassen en vakken, is in essentie al 100 jaar dezelfde”, legt Peter Van de Moortel uit. “Maar die hokjes sluiten niet meer aan bij onze hedendaagse samenleving. We zien dat het systeem kraakt: afgelopen schooljaar waren er heel wat leerlingen die sommige vakken nog amper kregen omdat scholen daarvoor geen leerkrachten meer vonden. Hopelijk is dat een wake-upcall om eens grondig na te denken over een échte transformatie.”

“Het leerkrachtentekort is een zichtbaar symptoom van wat er vandaag misloopt”, vult De Boe aan. “Het is misschien wel de belangrijkste uitdaging van onze tijd, want het hypothekeert de toekomst van onze kinderen, en dus ook van onze hele maatschappij en economie. Maar toch komen we momenteel niet veel verder dan allemaal kleine aanpassingen hier en daar. Terwijl we een totaal ander model nodig hebben.”

Eigenaarschap stimuleren

Centraal in de transformatie die EduNext bepleit, staat de verschuiving van het eigenaarschap: van de scholen en de leerkrachten naar de leerlingen. “Je moet eens kijken naar de websites van scholen. Elke school zegt dat ze de leerling centraal zet. Maar hoeveel scholen doén dat ook echt?”, vraagt Dirk De Boe zich af. “Als klassen het afgelopen schooljaar geen les kregen omdat er geen leraren waren, dan kregen ze ‘studie’. Dat is eigenlijk een ander woord voor bezigheidstherapie. Eigenlijk zou zo’n uur studie net een opportuniteit kunnen zijn om kinderen en jongeren zelf op ontdekkingstocht te laten gaan. Maar dat is moeilijk, want ze zitten vast in een systeem waarbij lesgeven in heel wat scholen vooral draait om instructies geven.”

“We moeten evolueren naar een goede mix van instructie, zelfstandig begeleid leren, coöperatief leren en zelfontdekkend leren. Als leerlingen meer eigenaarschap krijgen, dan heeft dat ook een positieve impact op het ondernemerschap. Wij denken dat het gebrek aan ondernemerschap in ons land ook te maken heeft met de manier waarop ons onderwijs georganiseerd is. Door leerlingen al op jonge leeftijd het heft in eigen handen te laten nemen, kweek je ondernemers.”

“Vandaag hebben we niet alleen te weinig ondernemerschap, maar ook te weinig leiderschap. Je ziet dat bij de grote uitdagingen die op ons afkomen: klimaat, diversiteit, digitalisering… Iedereen kijkt naar elkaar, je ziet nog te weinig leiderschap om die uitdagingen aan te pakken en ze om te toveren tot opportuniteiten. Er is te weinig eigenaarschap. Ook leiderschap kan je aanvuren door kinderen en jongeren op school actief hun eigen leerproces in handen te leren nemen. Nu is het nog te vaak: ‘Zeg me wat ik moet doen’.”

Concept van klassen en vakken durven herdenken

Van de Moortel ziet nog een andere parallel tussen scholen en ondernemingen. “Ze hebben allebei een diepgaande systemische verandering nodig. Bedrijven die willen overleven en future proof willen blijven, moeten zich geregeld opnieuw uitvinden. De wereld rondom hen verandert, hun markt verandert, ze moeten mee transformeren. In scholen is die verandering te vrijblijvend: er verschuiven wat middelen en uren, maar de transformatie gaat te weinig naar de kern. Je moet het hele concept van klassen en vakken durven herdenken.”

“De gesprekken hierover verlopen vaak gepolariseerd”, pikt Dirk De Boe in. “Er staan twee kampen tegenover elkaar, die een karikatuur van elkaars standpunten maken. Ofwel doen leerlingen kennis op, ofwel voelen ze zich goed op school. Alsof je cognitieve vaardigheden en welbevinden niet met elkaar kunt verzoenen. Terugkeren naar de colleges van vroeger is ook niet de oplossing. Laat leerlingen zelf ontdekken op welke manier ze het meest bijleren. Het gaat vandaag niet alleen over wat ze leren, maar ook over hoe en waarom ze leren.”

Die switch is volgens Peter Van de Moortel ook nodig om scholen te wapenen voor de digitalisering. “De meeste scholen hebben tijdens de coronacrisis een digitale inhaalbeweging moeten maken. Die is nog volop bezig, terwijl er al een golf van nieuwe technologieën op ons afkomt. We zeggen niet dat scholen nu plots allemaal op de trein van artificiële intelligentie moeten springen, daar zijn de meesten niet klaar voor. Maar door leerlingen en leraren meer autonomie en eigenaarschap te geven, creëer je wel een context om innovatie te omarmen. Dat is in bedrijven ook zo: innovatie kan je niet zomaar top-down opleggen, die moet van binnenuit komen.”

Weg met de clichés over leraren

Scholen hebben de reputatie van behoudsgezind te zijn en op de rem te gaan staan voor al te grote veranderingen. Die reputatie is niet terecht, vindt Dirk De Boe. “Het is echt onzin dat het onderwijs een traditionele wereld zou zijn. Ik begeleid ook bedrijven bij veranderingstrajecten, het is een fabeltje dat daar meer openheid voor verandering is. Ik zie echt geen verschil tussen de gemiddelde school en de gemiddelde kmo in Vlaanderen. Overal heb je gewoontedieren die willen dat alles bij het oude blijft, overal heb je vernieuwers die aan de kar trekken. In de bedrijfswereld wordt wel eens denigrerend gedaan over scholen en leraren, maar veel van die clichés en vooroordelen zijn achterhaald.”

Hij ziet in leraarskamers veel bereidheid om te veranderen en te transformeren, aldus De Boe. “Maar dan moet de verandering diepgaand en systemisch zijn en niet zoals ze nu vaak aangestuurd wordt. Elk jaar moeten leerkrachten nieuwe pedagogische studiedagen volgen, waarbij nieuwe sprekers telkens weer nieuwe prioriteiten op tafel gooien. Op de duur volgen leraren niet meer, ze zien door de bomen het bos niet meer.”

“Je ziet dat evengoed in ondernemingen: elk jaar een nieuwe hype waar ze op springen. Je mag van koers veranderen, maar je moet wel je eindbestemming kennen en voor ogen houden. In scholen is dat ook zo: die fragmentarische veranderingen kosten tijd en energie, ze leiden af van het einddoel. Als je de kern niet aanpakt, dan blijven de resultaten uit. Echte transformatie gaat over het aanpassen van structuren, processen en teamdynamiek. Er is een echte gedrags- en cultuurverandering nodig.”, klinkt het.

Die cultuurverandering is in veel scholen al volop bezig, benadrukt Peter Van de Moortel. “Vroeger moesten we naar Nederland voor praktijkvoorbeelden. De laatste jaren maken in Vlaanderen meer en meer scholen de switch. Ze experimenteren met nieuwe modellen. Ze leren hun leerlingen stap voor stap meer eigenaarschap opnemenb. Alleen zie je die verandering misschien nog niet, omdat ze zich voorlopig vooral op het niveau van individuele scholen afspeelt. Vlaanderen alleen al telt ongeveer vierduizend scholen, het duurt even voor die beweging aan de oppervlakte komt. Maar wij zien steeds meer scholen die hun traditioneel onderwijsconcept in vraag durven stellen.”

Deuren opengooien

De Boe geeft aan dat scholen en hun leraren er niet alleen voor staan. “Wij hebben bij EduNext een transformatierad ontwikkeld, een denkmodel om de transformatie aan te drijven. Daarin besteden we aandacht aan het pedagogische, de vaardigheden van het lerarenteam, de schoolcultuur en de processen om een duurzame transformatie te realiseren. Een onderschat, maar heel belangrijke element daarin is het leernetwerk. Scholen zijn nog te vaak gesloten blokken. Om half 9 gaan de poorten open, om 4 uur gaan ze weer dicht. Wij moedigen scholen aan om hun deuren open te gooien. Voor buren, voor verenigingen, voor bedrijven, voor ouders.”

“Jij bent copywriter, misschien zie jij het wel zitten om leerlingen een paar uur per week creatief te leren schrijven. Andere ouders zijn bakkers, verpleegkundigen, artsen, IT’ers, landbouwers,… Allemaal mensen met unieke talenten, die hun ervaring, hun kennis en hun passie graag delen met anderen. Zo kunnen kinderen proeven van allerlei disciplines, en hun interesses en talenten ontdekken. In het rigide onderwijskader van vandaag staat er een muur tussen de school en al die andere talenten. Waarom breken we die muur niet af?”