“De schandalen hebben Facebook en co wel in het nauw gedreven, maar ze zijn er niet minder machtig van geworden”

Niemand die er nog aan twijfelt dat internet en de digitale stroomversnelling waar de wereld rondom ons volop in zit ook een aantal duistere kanten heeft. In 2018 kwamen diverse schandalen naar boven die ons met de neus op de feiten hebben gedrukt. In zijn boek ‘The Death of the Gods, The New Global Power Grab’ legt Carl Miller de machtsverschuivingen bloot die internet in tal van sectoren teweeg brengt en wijst hij op de gevaren die daarmee gepaard gaan. Het boek verscheen in augustus 2018 en leidde ertoe dat de Britse onderzoeker ondertussen de wereld rondreist om lezingen te geven. Wij konden hem strikken voor een telefonisch gesprek, vlak voor hij van Stockholm naar de States vloog.

De keerzijde van de medaille

De traditionele jaaroverzichten herinnerden er ons aan - voor zover dat nog nodig was - dat de onzekerheid in 2018 alleen maar is toegenomen. Grote bedrijven kwamen in het oog van de storm terecht, regeringen raakten de pedalen kwijt, simpele tweets deden in één klap miljarden aan beurswaarde in rook opgaan en chatbots konden verkiezingen beïnvloeden.

Carl Miller is Visiting Research Fellow aan het Policy Institute, King's College London, en stond aan de wieg van het Centre for the Analysis of Social Media (CASM) bij Demos, een Britse denktank die zich louter richt op het bestuderen van de digitale wereld. In zijn boek 'The Death of the Gods, The New Global Power Grab’ legt de jonge Britse professor uit dat internet nog veel meer doet dan enkel onze privacy bedreigen.

“De zegeningen van het internet zijn natuurlijk legio. Dat we altijd en overal in real time over alle mogelijke informatie kunnen beschikken en tal van apps ons dagelijks bestaan een stuk eenvoudiger maken, kunnen we alleen maar toejuichen maar we mogen echt niet blind zijn voor de gevaren van digitalisering”, vertelt hij.

“Want we zien steeds duidelijker wat die allemaal kunnen aanrichten. Met mijn boek wilde ik niet alleen onderzoeken in welke mate we daar echt bang voor moeten zijn, maar vooral werken aan de bewustwording dat er aan internet en de digitalisering die daaruit voortvloeit ook tal van duistere kantjes zitten die een enorme impact kunnen hebben op onze maatschappij.”

Facebook: nieuwe god in het oog van de storm

De lotgevallen die Facebook vorig jaar troffen, illustreren eigenlijk heel goed wat Miller bedoelt. Het bedrijf is groter geworden dan heel wat landen en is dus één van de nieuwe goden, zoals Miller ze naar voor schuift. En uit de onthullingen die in 2018 rond Facebook zijn gedaan, blijkt maar al te goed welke enorme impact een dergelijke 'nieuwe god' op ons leven heeft.

De traditionele post waarmee Mark Zuckerberg aan 2018 begon, had al een heel andere toon dan zijn eerdere goede voornemens om geen vlees meer te eten of om dagelijks iemand welgemeend dank je wel te zeggen. Begin 2018 schreef Zuckerberg immers dat de “wereld angstig en verdeeld is en dat Facebook heel wat werk op de plank heeft omdat het er niet in slaagt het misbruik van zijn instrumenten tegen te gaan.”

De CEO zag de bui waarschijnlijk al hangen, want Facebook kreeg te kampen met meerdere privacy-, data- en PR-schandalen. Het grootste schandaal kwam in maart aan het licht, toen bleek dat het Brits-Amerikaanse campagnebureau Cambridge Analytica toegang had gekocht tot de gegevens van zo’n 87 miljoen Facebook-gebruikers. Zonder dat deze mensen hier toestemming voor hadden gegeven, werden hun gegevens gebruikt om de verkiezingscampagne van Donald Trump in 2016 en het Brexit-referendum te beïnvloeden.

“Nadat Zuckerberg zowel in de Verenigde Staten als in Europa zich tijdens hoorzittingen moest verantwoorden, kwam er steeds meer kritiek op het feit dat Facebook de data van haar gebruikers verkocht aan derde partijen”, zegt Miller. “Volgens Facebook gebeurde dit alleen om advertenties te verkopen, maar inmiddels blijkt dat ze een verontrustende hoeveelheid gegevens van haar gebruikers verzamelt en doorspeelt.”

In een andere richting zonder het te beseffen

In zijn boek dat is ingedeeld in hoofdstukken over mensen, misdaad, business, media, politiek en technologie geeft Miller aan dat ons individuele leven inderdaad een heel andere richting kan worden uitgestuurd door hackers, zonder dat we ons daar van bewust zijn. “Maar het gaat natuurlijk nog veel verder”, vertelt hij. “Politiediensten zijn bijvoorbeeld niet in staat om grensoverschrijdende cyberaanvallen efficiënt aan te pakken. Een aantal praktijken van de 'nieuwe goden' die uiteindelijk vooral uit zijn op steeds grotere winsten, heeft hen weliswaar wat in het nauw gedreven maar uiteindelijk hun macht nog maar weinig aangetast.”

“In heel de wereld protesteerden werknemers van Google in november vorig jaar met vreedzame marsen tegen de misselijkmakende manier waarop de techgigant het probleem van het grensoverschrijdend seksueel gedrag van enkele topmanagers onder de mat probeerde te vegen. Van New York tot Silicon Valley, van Dublin tot Berlijn en van Londen tot Singapore protesteerden duizenden medewerkers van het bedrijf tegen wat ze een ‘systematisch patroon van onethische en ondoordachte beslissingen’ noemen. Maar ondanks dit massale protest blijven jongeren wereldwijd Google als een ideale werkgever zien.”

“Het is maar één van de illustraties van het toenemende gevaar als gevolg van de machtsverschuiving die met digitalisering gepaard gaat. Door de digitale revolutie is de macht enorm verschoven”, aldus Miller. “De zegeningen van het internet die ons leven makkelijker maken, verblinden ons echter voor het feit dat we veel meer worden gecontroleerd, dat algoritmes onze levens bepalen op veel meer manieren dan we denken en dat we eigenlijk niet echt snappen wat er allemaal aan het gebeuren is.”

Meer misdaden online dan offline

De Brit is bij het schrijven van zijn boek niet over één nacht ijs gegaan. Niet alleen sprak hij in Silicon Valley met insiders, dat deed hij bijvoorbeeld ook in Kosovo. Miller interviewde talrijke personen en groepen die bij het grote publiek totaal onbekend zijn. Zoals de 77ste brigade van het Britse leger en het Britse adviescomité voor defensie en veiligheid van de media. “Op die manier heb ik bepaalde patronen ontdekt die duidelijk maken dat het niet zo verwonderlijk is dat 2018 ook het jaar van het nepnieuws is geworden”, legt hij uit. “Er ontstaan echte informatie-oorlogen en de online criminaliteit begint stilaan gigantische proporties aan te nemen.”

“Volgens een recente studie zouden online diefstal van gegevens, afpersing en chantage al goed zijn voor 40% van het totale Britse misdaadcijfer. Op het dark net is zomaar te vinden dat een bepaalde maffiaorganisatie 5.000 dollar vraagt om iemand uit de weg te ruimen en een extraatje van 4.000 dollar aanrekent om het op een ongeval te doen lijken. Het is bijna niet te geloven dat internet ook voor dat soort zaken gebruikt wordt.”

Geen privacy meer

Dat privacy en vrijheid van handelen tegenwoordig een illusie zijn, komt in het boek van Miller uitgebreid aan bod. “Onze vrijheid was ooit een god die door de digitalisering de dood is ingejaagd”, legt hij uit. “Je moet wel gek zijn om te geloven dat Facebook na de excuses van Zuckerberg over Cambridge Analytica echt zijn gedrag zal aanpassen. Het bedrijf haalt zijn winst nu eenmaal uit het verkopen van alle informatie die het over zijn gebruikers heeft en zal dat patroon niet zomaar veranderen.”

“Ik laat in mijn boek een klokkenluider aan het woord die me toonde dat hij binnen de vijf minuten toegang kon krijgen tot 9.000 verschillende computers waarop zaken te vinden waren over mijn eigen leven. Met talloze concrete voorbeelden toon ik aan hoe snel de digitalisering de macht doet verschuiven en welke enorme impact dat heeft op ons leven. De vroegere goden zijn de structuren en instellingen die decennia lang ons leven hebben gestuurd. Maar de democratie, de media en de zakelijke wereld kunnen als gevolg van de digitale revolutie die rol niet langer claimen.”

Donkere kanten van digitale machtsverschuiving

“Door te werken aan mijn boek ben ik ervan overtuigd geraakt dat we allemaal wel denken dat we genoeg weten van technologie om ons niet te laten vangen aan de perverse effecten ervan en om geen slachtoffer te worden van cybercriminaliteit en fake news”, geeft Carl Miller mee. “Maar ik ben er evenzeer van overtuigd geraakt dat we beter toch op onze hoede zijn.”

“Als ik bijvoorbeeld in Kosovo zag hoe Pristina, een bedrijfje dat nepnieuws de wereld instuurt, dagelijks een omzet draait van verschillende duizenden euro, kreeg ik toch huiveringen. Ik kan niet genoeg benadrukken dat we ons heel bewust moeten zijn van de donkere kanten van de digitale machtsverschuiving.”

De woorden van Miller werden trouwens recent kracht bij gezet in het Nederlandse programma Tegenlicht dat aandacht besteedde aan 'deep fake news', dat aan de hand van een filmpje waarin Barack Obama zei dat hij Trump een echte minkukel vond, illustreerde hoe ver we kunnen gaan met nepnieuws. Als je dertig seconden goede kwaliteit geluidsmateriaal hebt van iemand, kan je die persoon alles laten zeggen wat je wilt. Daarin zitten namelijk alle klanken die iemand gebruikt. Een computer kan daaruit een willekeurige gesproken tekst samenstellen, met de stem van die persoon.

Het illustreert nog maar eens dat we, zoals Carl Miller zegt, “bijzonder alert moeten blijven voor wat de digitale revolutie met ons doet.”