Kees Klomp: “Om mens en planeet te redden moet de economie radicaal krimpen”

Kees Klomp staat in Nederland bekend als een grote voorvechter van de betekeniseconomie (‘purpose economy’). De man is auteur van het “Handboek betekenisvol ondernemen” en verkondigt overal waar hij komt zijn boodschap, met de bedoeling om in eigen land een heuse betekeniseconomie beweging aan te jagen. “De niet aflatende focus op geld en groei, leidt de planeet en zijn bewoners regelrecht naar de ondergang”, luidt zijn credo. “Om dat tegen te gaan, moeten we naar een economie waarin ethiek ten aanzien van de planeet en van de mens even belangrijk of zelfs belangrijker wordt dan arbeid en kapitaal. En automatisch betekent dat eigenlijk ook dat we af moeten van het zo sterk ingeburgerde denken dat groei in de enge betekenis van het woord voor alle oplossingen zal zorgen.”

Focus op geld en groei richt veel schade aan

De afgelopen decennia heeft de wereld volgens Kees Klomp, die bijna vijftien jaar geleden de traditionele reclamewereld achter zich liet en zich vanuit zijn eigen bedrijf Karmanomics begon te richten op het promoten van een andere kijk op de economie, veel schade en schande gekend door de focus op geld. “Tijdens de research voor mijn boek ontdekte ik dat dat de crisis van 2008 een kantelpunt is geweest. Na 2008 zijn de investeringen in duurzaamheid beginnen toenemen, omdat bedrijven ontdekken dat markt en maatschappij onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.”

Vandaar dat het bureau van Klomp, die ook de grote bezieler is van het Thrive instituut, zich de jongste jaren mag verheugen in meer vragen van klanten om hen te begeleiden rond ethiek en duurzaamheid. “Maar we zijn er nog lang niet”, zo voegt hij er meteen aan toe. “Het economische denken blijft toch nog altijd redelijk eenzijdig op groei gericht. Op micro-economisch vlak worden wel stappen gezet, maar op macro-economisch vlak merk ik dat we blijven vastzitten in het ouderwetse denkkader.Vandaar dat we met het Thrive Instituut ook sterk focussen op onderwijs. We zijn ervan overtuigd dat het overstappen naar een andere economie, een betekeniseconomie die niet langer alleen naar welvaart kijkt, maar ook naar welzijn en welbevinden, eigenlijk moet gebeuren via het anders onderwijzen van de economische principes. Ook iemand als Kate Raworth legt daar trouwens heel erg de nadruk op.”

Betekeniseconomie om planeet en mens te redden

Dat die inspanningen in het onderwijs nodig zijn, blijkt ook uit het feit dat de her en der toegenomen aandacht voor duurzaamheid en voor de betekeniseconomie het oude gedachtegoed allerminst heeft verdreven. “Wat we gezien hebben rond de vraag of de luchthaven Schiphol en de activiteiten daar mochten uitbreiden, illustreert dat zeer goed”, zegt Klomp. “Ondanks het protest tegen de uitbreiding kondigde minister-president Rutte aan dat het aantal vluchten van en naar Schiphol vanaf 2021 stapsgewijs mag toenemen tot maximaal 540.000, terwijl het plafond van de starts en landingen nu nog op 500.000 ligt.

Rutte benadrukte wel dat er sprake moet zijn van een “balans tussen economie, leefbaarheid en klimaat”, maar volgens Kees Klomp is dat evenwicht niet haalbaar. “Alles blijven inzetten op groei en tegelijk verwachten dat het milieu en de mens daar geen schade van ondervinden, is gewoon niet realistisch want die focus op de heilige graal van de groei richt nu eenmaal veel schade aan. Niet alleen aan het milieu, maar ook voor de mens.”

“Ons huidige economische systeem zorgt ervoor dat steeds meer mensen afhaken. Burn-out en depressie behoren ongetwijfeld tot de woorden die in de kranten en journaals het vaakst worden gebruikt. Je kan niet koken zonder eieren te breken.”

En Klomp staat in die overtuiging niet alleen. De Duitse historicus Philip Blom waarschuwde in zijn boek ‘Wat op het spel staat’ al dat, als we niets veranderen aan de manier waarop we nu de economie aansturen, we regelrecht en met hoge snelheid op een dikke muur aan het rijden zijn.

De lichtbak van de economische groei

In de economische pers ontstond er de jongste weken weliswaar wat onrust dat de spanningen tussen de Verenigde Staten en Irak en de handelsoorlogen van Donald Trump een negatieve impact kunnen hebben op de groei. Maar het gaat slechts om kleine wolkjes aan het firmament, want de economie is de jongste jaren fors gegroeid, de arbeidsmarkt floreert, de bedrijfswinsten zijn toegenomen en op de beurs heerste continu een feeststemming.

“Dat leidde tot veel positieve commentaren”, zegt Kees Klomp, “maar precies dat geeft aan hoe verblind de wereld staart naar het eenzijdige cijfer van de economische groei. Dat cijfer heeft op de media en de politiek hetzelfde effect als een lichtbak op konijnen. Dat met name in de Verenigde Staten voor het eerst sinds lang de levensverwachting ondertussen weer aan het dalen is, is een factor waar veel te achteloos aan voorbij wordt gegaan. Laten we ook niet vergeten dat de sterke economische prestaties van de jongste tijd voor een groot gedeelte te danken zijn aan ‘doping’ door de centrale banken die niet alleen de rente bijzonder laag hebben gehouden, maar ook nog eens massaal obligaties hebben gekocht, zodat ze voor een kunstmatige geldcreatie hebben gezorgd.”

“De wereldwijde schuldgraad bedraagt al 170.000 miljard dollar, en op enkele verlichte enkelingen na lijkt niemand zich de nochtans de terechte vraag te stellen hoe dat ooit allemaal moet worden terugbetaald. Heel wat financiële specialisten hebben er nochtans al op gewezen dat het niet de vraag is of er opnieuw een financiële crisis zal komen zoals die van 2008-2009, wel wanneer dat zal gebeuren. Met andere woorden: er klinken op ecologisch, economisch, democratisch en maatschappelijke vlak tientallen alarmbellen tegelijk die vragen om een andere aanpak en een andere economie.”

Nieuwe kapitalistische revolutie

Klomp wijst erop dat eigenlijk al veertig jaar of langer stemmen opgaan om de economie anders in te richten. Maar terwijl de kritische geluiden van de Club Van Rome - die onder aanvoering van Ricardo Petrella een pleidooi hield voor ‘grenzen aan de groei - lang werden genegeerd, is daar stilaan een steeds breder draagvlak voor. Zelfs het gezaghebbende Britse zakenblad The Economist pleitte recent voor “The next capitalist revolution”. Ook stuurden 238 professoren eind 2018 een open brief aan het Europees Parlement om erop te wijzen dat we ons in het huidige systeem kapot aan het groeien zijn. In haar onvolprezen boek ‘De waarde van alles’ pleit Mariana Mazzucato ervoor om eindelijk waarde breder te definiëren en niet langer te doen of enkel groei en winst van waarde zouden zijn. “Het zijn allemaal duidelijke signalen”, vindt Klomp. “Dat het oppikken ervan uiteindelijk toch te traag gebeurt, heeft volgens mij vooral te maken met het feit dat alles ondergeschikt blijft aan de economie.”

“Het politieke beleid, dat nog altijd op nationaal vlak werkt, heeft eigenlijk geen verhaal tegen de globaal opererende grote bedrijven die bij het zoeken naar steeds meer winst letterlijk onze planeet en zijn bewoners aan het uitpersen zijn. We kunnen alleen maar hopen dat de inzichten van mensen zoals Joe Brewer, die mee aan de wieg stond van de beweging 'Evonomics' uiteindelijk ook mainstream zullen doordringen. Ik heb wat dat betreft toch het gevoel dat we in de goede richting aan het evolueren zijn”, aldus Klomp.

Nieuw-Zeeland als voorbeeld

De Nederlander onderstreept dan ook graag dat hij het voorbeeld van de in mei gestemde Nieuw-Zeelandse begroting veelzeggend en hoopgevend vindt. “Onder impuls van de jonge vrouwelijke premier Jacinda Ardern heeft de Nieuw-Zeelandse regering voor het eerst in de geschiedenis een ‘well being’-begroting opgesteld, waarin niet de economische groei prioritair is, maar wel het welbevinden van de bevolking”, aldus Klomp. “Daar hebben ze kennelijk wel begrepen dat overheden en organisaties in de toekomst slechts kunnen overleven als ze ethiek en moraal even belangrijk gaan vinden als arbeid en kapitaal.”

Een dergelijke insteek schept trouwens ook ruimte voor initiatieven die duidelijk aangeven dat de zoektocht naar een ander systeem, dat minder gericht is op louter economische groei, zoals we die altijd hebben gedefinieerd, volop bezig is: repair cafés, ruildiensten, eigen munten, de deeleconomie, de gig economie. Als grassprietjes die door het beton schieten, zijn wereldwijd honderden initiatieven aan het toewerken naar wat Bill Sharpe in zijn boek ‘Three horizons, the patterning of hope’ de derde horizon noemt.

“Als de overheden, zoals in Nieuw-Zeeland een kader scheppen waarin de betekeniseconomie echt een kans krijgt, kunnen dergelijke initiatieven zich ontplooien en is er ruimte om bijvoorbeeld ook eindelijk eens het concept van het basisinkomen grondig tegen het licht te houden”, stelt Klomp.

“Ik ben ervan overtuigd dat we er nog altijd voor kunnen zorgen dat we onze kinderen en kleinkinderen een betere wereld kunnen nalaten, maar daarvoor is er inderdaad een nieuwe kapitalistische revolutie nodig die ervoor zorgt dat niet langer groei en winst de heilige graal zijn. Zodat we vanuit een betekeniseconomie en zonder dat dit woord ‘gekaapt’ of ‘gegreenwasht’ wordt niet alleen voor welvaart zorgen, maar vooral voor welzijn en welbevinden.”