Hoe Aquafin een gamechanger wil zijn: “Vlaming produceert dagelijks 150 liter afvalwater, het zou gek zijn om deze nieuwe energiebron links te laten liggen”

Maarten Raemdonck, Head of Innovation bij Aquafin

De hele wereld is op zoek naar groene, hernieuwbare energie die ook nog eens betaalbaar is. Afvalwaterzuiveraar Aquafin schuift een verrassende oplossing naar voor: energie die geproduceerd wordt uit afvalwater. Voor Maarten Raemdonck (Head of Innovation) en Nico De Schepper (accountmanager) is deze innovatieve vorm van energierecuperatie een deel van de oplossing. “Elke gemeente, elke projectontwikkelaar, elk bedrijf moet klimaatdoelstellingen halen. Energie uit afvalwater is een extra optie om van fossiele brandstof af te raken. De riolen liggen er al, onze waterzuiveringsinstallaties staan er al, de constante stroom aan afvalwater is verzekerd. Het zou te gek zijn om deze nieuwe energiebron links te laten liggen.”

Elke Vlaming produceert elke dag 150 liter afvalwater. Een groot deel van dat afvalwater belandt in de meer dan 300 zuiveringsinstallaties van Aquafin. “Voor ons is afvalwater geen afvalstroom meer, maar een energiebron”, zegt Maarten Raemdonck. “We hebben de afgelopen jaren volop geëxperimenteerd met innovatieve manieren om het afvalwater dat in de riool terechtkomt om te zetten naar energie.”

"We zijn er niet alleen in geslaagd om energie te winnen uit afvalwater, we hebben die energieproductie ook nog eens economisch rendabel kunnen maken. Het leverde ons dit najaar een nominatie voor de Trends Impact Awards op.”

“Dat het plaatje ook economisch klopt, is een van de voorwaarden om de energietransitie te realiseren: groene, hernieuwbare energie moet qua prijs kunnen concurreren met fossiele energie en mag niet duurder zijn. De exploderende gasprijzen hebben onze innovatieve energieproductie een stevige duw in de rug gegeven”, vertelt Maarten Raemdonck.

Groen gas uit slib en warmte uit rioolwater

Aquafin haalt op twee verschillende manieren energie uit afvalwater, legt Nico De Schepper uit. “Aan ons waterzuiveringsstation in Antwerpen-Zuid halen we biomethaan uit slib, een restproduct van onze biologische waterzuivering. Als je slib laat gisten, dan komt er methaan vrij. Een duurzame, biologische variant van aardgas.”

“Dat methaan vangen we af en waarderen we op tot aardgaskwaliteit. Wat we nu al in Antwerpen doen, gaan we de komende drie jaar op nog drie andere zuiveringsstations in Vlaanderen doen. Als al die installaties op kruissnelheid zijn, zullen ze groen gas produceren voor zo’n 10.000 gezinnen.”

“Riothermie, de tweede manier om energie te winnen uit afvalwater, heeft een nog groter potentieel. Het principe is redelijk eenvoudig. Het afvalwater dat in de riolering terechtkomt, is in de winter altijd warmer dan de rivieren waar we dat water gezuiverd in lozen.”

“We hebben dus eigenlijk een paar graden op overschot. Met een warmtewisselaar halen we die paar graden warmte uit het afvalwater. Daarna wordt het door een waterpomp weer opgewaardeerd tot de juiste temperatuur om kantoren, zwembaden, sporthallen of zelfs stedelijke warmtenetten mee te verwarmen. In de zomer draai je dat hele principe gewoon om en kan je met dat afvalwater diezelfde plekken verkoelen.”

“Ons hoofdkwartier in Aartselaar, waar 400 mensen werken, wordt vandaag al verwarmd met riothermie. Het is onze proeftuin én ons visitekaartje. Maar riothermie is de experimentele fase al voorbij. We gaan ook het nieuwe Sportoase zwembad in Sint-Niklaas verwarmen op basis van riothermie.”

Pionierswerk

“Ons pionierswerk helpt om de energievoorziening te verduurzamen”, zegt Raemdonck. “Steden en gemeenten, projectontwikkelaars, bedrijven, ze zijn allemaal bezig om klimaatdoelstellingen te halen. Onze innovaties helpen de CO2-uitstoot en de methaanuitstoot terug te dringen. We moeten realistisch blijven, energierecuperatie uit afvalwater zal geen kerncentrale vervangen. Maar het is wel een extra optie, een deel van de oplossing om de transitie naar 100% hernieuwbare energie te realiseren.”

“Ik heb last van beroepsmisvorming: ik kan niet in een stad rondlopen zonder naar de riooldeksels te kijken. Sinds kort is daar nog een tweede afwijking bijgekomen: overal waar ik kom, ben ik gefascineerd door warmtenetten”, lacht De Schepper.

“In Kopenhagen is 90 procent van de stad aangesloten op een warmtenet. Niet één net, maar 400 verschillende netten houden Kopenhagen warm. Die draaien op verschillende technologieën: energie uit de lucht, uit de grond (geothermie), uit afvalverbranding, uit afvalwater, … Je kan geen hele stad verwarmen met riothermie. Maar het is wel een extra puzzelstuk om die complexe puzzel sneller en vlotter te leggen.”

Innovatie bovenop de innovatie

Wordt Aquafin voortaan naast rioolwaterzuiveraar ook een vertrouwde energieproducent? “Onze core business blijft het publieke afvalwater collecteren en zuiveren”, benadrukt Raemdonck. “We gaan ook geen energieleverancier worden, we werken samen met partners als Fluvius, Eneco en een netwerk aan warmte-spelers om de energie die we opwekken tot bij de eindgebruiker te krijgen. Maar het zou te gek zijn om deze kans te laten liggen.”

“De riolen liggen er al, onze waterzuiveringsinstallaties staan er al, de constante stroom aan afvalwater is verzekerd. De enige voorwaarde om energie te halen uit afvalwater is dat het debiet in de riolering groot genoeg is: er moet vrijwel continue een voldoende grote hoeveelheid afvalwater voorbijkomen. Dat is op veel plekken in Vlaanderen het geval. We hebben al minstens 200 locaties geïdentificeerd waar riothermie perfect voor groene warmte kan zorgen. De installaties zijn technisch relatief eenvoudig, we kunnen snel schakelen.”

Belangrijk in tijden van exploderende energieprijzen: Aquafin hanteert volgens De Schepper een uniek prijsmodel. “We werken volgens een cost-plus-formule. Dat wil zeggen dat we kijken naar de kostprijs van de installatie, en daar een vaste vergoeding per jaar voor vragen. Het interessante aan dat model is dat er op die manier een extra laag innovatie bovenop de innovatie ontstaat.”

“Onze warmteafnemers betalen hun energie niet zoals bij andere bronnen per kilowattuur of megawattuur, ze betalen een vaste prijs. Ze zoeken dus manieren om onze installatie optimaal te benutten, zodat ze zo weinig mogelijk andere energiebronnen moeten gebruiken. Want die betalen ze wél volgens hun verbruik.”

“Het nieuwe zwembad dat in 2024 in Sint-Niklaas opengaat, zal grotendeels verwarmd worden met riothermie. Alleen op heel koude vorstdagen zal onze productie niet volstaan en zal een warmtepomp op lucht extra warmte leveren.”

"Wat gaat de exploitant van het zwembad van Sint-Niklaas nu doen? Als ze zien dat er zo’n koude dagen aankomen, gaan ze het zwembadwater op voorhand een graadje opwarmen met riothermische energie. Het duurt dan enkele dagen voor het water opnieuw een graadje afgekoeld is. Zo kan de luchtwarmtepomp ook 3-4 dagen langer uitgeschakeld blijven en spaart de stad geld uit. Dankzij de winning van warmte en groen gas, wordt ons afvalwater een bron van duurzame energie.”

Benieuwd of jouw project in aanmerking komt? Contacteer riothermie@aquafin.be of kijk op www.riothermie.be.