‘Het nieuwe normaal’ zal allesbehalve normaal zijn

Door de huidige pandemie verandert onze wereldwijde samenleving dagelijks. Het gevolg is dat zowel goede als slechte voorspellingen de ronde doen. Eens de coronastorm is gaan liggen, zal de wereld er helemaal anders uitzien. Verschillende landen richten zich maximaal op het indijken van de verdere verspreiding van het virus. Maar het is nu dat we de kans hebben om al na te denken over de post-coronawereld. Nú is het aan ons om weloverwogen keuzes te maken over welke richting we deze wereld laten uitgaan.

Betrouwbare expertise & fake news

De complexe relatie tussen enerzijds alle experts die hun stem laten horen in de media en anderzijds de doorsnee mens wordt misschien wel meer belicht dan ze aankan. Virologen, immunologen, artsen - om slechts enkele te vermelden - werden afgelopen weken wel vaker gecontacteerd door de media. Gelukkig doen ze niet aan paniekzaaierij. Nochtans moeten ze soms noodgedwongen hun meningen herzien of ze anders formuleren. Maar net zoals de rest van ons hebben ze geen glazen bol. Ze redeneren enkel met de informatie waarover ze op dit moment beschikken.

Omdat de maatschappij continu verandert, doen hun statements dat ook. Hoewel daar niet mis mee is, creëert het wel meer onzekerheid en angst bij het grote publiek. Bijvoorbeeld: “Eerst kregen we te horen dat COVID-19 niet overdraagbaar was op dieren, en nu vertellen ze plots dat het wél kan.”

De kracht van de wetenschap zit net in diens bereidheid om het soms bij het verkeerde eind te hebben. Maar het lijkt alsof begrippen zoals “onvoldoende bewijs” en “tot nader order” het niet zo goed doen in het nieuws. Experts die hun beweringen en stellingen moeten terugtrekken of rechtzetten: het zorgt voor meer wantrouwen. En dat bevordert op zijn beurt de verspreiding van fake news.

En nu we het er toch over hebben: kritisch denken is volgens het Wereld Economisch Forum dé vaardigheid om als student of jonge professional te gedijen in de 21e eeuw. COVID-19 heeft nu al bewezen hoe waardevol deze skill is. Het aantal (nep)nieuwsberichten, en het tempo waaraan ze zich verspreiden, is van ongekend niveau. Ook is het zorgwekkend dat steeds meer mensen voorkeur geven aan onbetrouwbare berichtgevingen. Zonder bewijs te hebben dat die meer waarheden bevatten dan gerenommeerde nieuwsbronnen.

Onze wereld heeft meer dan ooit nood aan expertise. Maar een epidemioloog is niet per se een viroloog - laat staan een econoom, of psycholoog. Nieuwsprogramma’s moeten voorzichtig zijn met vragen af te vuren op een beperkt panel. Want daardoor worden experts soms gedwongen om te improviseren, buiten hun niveau van expertise.

Hoe verandert ons gedrag?

Haast in elk werelddeel heeft de consument zijn gedrag aangepast op een nog nooit eerder geziene manier. Onder meer de auto-industrie, luxe en technologie incasseerden al flinke klappen. Voeding en (persoonlijke) farmaceutische producten doen het daarentegen heel goed, mede door hamstergedrag. De pieken in de verkoop van wapens in de Verenigde Staten zijn - eufemistisch uitgedrukt - ronduit beangstigend.

Op lange termijn doet de pandemie mensen geloven dat ze spaarzaam moeten zijn voor dergelijke crisisperiodes. Nodeloze uitgaven worden in het post-corona tijdperk dan ook fors teruggedrongen. En zo stort de consumptie langs de vraagzijde de dieperik in, samen met de prijsevolutie.

Dit fenomeen heeft, samen met de bovenvermelde bezuinigingen, het potentieel om onze wereldeconomie in een deflatiespiraal te duwen. Nu deze begrippen elke dag duidelijker worden voor iedere mens, zal het heel lang duren voordat onze economie zich weer herstelt tot wat we een paar weken geleden als normaal beschouwden. Dit is de diepste duik die onze economie afgelopen eeuw kon nemen. Eens ze zich dan toch herstelt, zal het fundamenteel anders zijn.

Japan heeft bijvoorbeeld jarenlang geleden onder chronische deflatie. Als de snelheid waarmee dit land COVID-19 aanpakte richtinggevend is, dan hebben ze het niet zo slecht gedaan.

Wat als overheden ons op ongeziene wijze kunnen redden, en we geen schulden meer hebben én tegelijk klaar zijn met het het hamsteren van pasta en toiletpapier? Dan zullen we geld hamsteren, waarbij contant geld steeds in waarde stijgt naarmate de prijzen zakken. De schok van de verminderde consumentenuitgaven overstijgt die van de ontwrichting in de logistieke keten en de inkrimping van het personeelsbestand. De deflatiespiraal wordt verder aangewakkerd.

Als mensen hun geld op de bank laten - en dus niet oppotten - dan moeten financiële regelgevingen verder worden gewijzigd. Want het risico dat financiële instellingen die activa slecht beleggen, is reëel. En zo rijst de vraag: hoe kunnen we ons in de toekomst beter beschermen tegen dit soort omstandigheden? Kopen we binnenkort een epidemieverzekering? Niet zozeer. Als er geen banken bestonden die ons zouden verplichten om een brandverzekering te kopen, zouden beduidend minder mensen hun onroerend goed beschermen tegen brand. En dat komt niet zo vaak voor, trouwens.

Tenzij virussen zoals COVID-19 jaarlijks terugkomen (wat ik zeker niet hoop), zijn de alternatieve kosten op korte termijn te groot voor verzekeringsmaatschappijen. De industrie rond dit soort rampen zou aanzienlijk kunnen worden uitgebreid. Virologie blijft als sector helaas zo duur, wederom vanwege de opportuniteitskosten, dat ze zichzelf verhinderen om geld in te zamelen. Nochtans hebben experts ons gewaarschuwd voor een pandemie zoals deze, en hebben we hen nodig. Vandaag én binnen afzienbare tijd is de (individuele) gezondheidszorg en diens elasticiteit de ultieme bescherming - of verzekering - van een land.

Naast individuen zullen ook bedrijven proberen hun kasreserves te vergroten. De kmo’s krijgen het momenteel zwaar te verduren. Zij die het gaan redden, zien hun positie drastisch verzwakken. Daardoor wordt het onmogelijk om een kasreserve op te bouwen. Gevolg: ze zijn nog kwetsbaarder dan voorheen. Kleine bedrijven staan en vallen met hun liquiditeit. De financiële neergang die door COVID-19 wordt veroorzaakt, zal het einde betekenen van de kleine bedrijven zoals wij die kennen. En dat gaat ook ten koste van de werkgelegenheid en de economie in zijn geheel.

De globale industrie moet zijn volledige toeleveringsketen herzien. De goederenstroom bleef tot op heden dan wel zo goed als open, maar er valt weinig te verschepen zodra één land in lockdown gaat. En zo worden bepaalde goederen helemaal niet meer geproduceerd. Door sociale afstand en quarantaine daalt ook het aantal gewerkte uren. Een voorbeeld: vandaag zijn sommige landen volledig afhankelijk van andere voor de productie van (soms levensnoodzakelijke) geneesmiddelen. Hoe overwin je zó’n uitdaging? De manier waarop we de afgelopen decennia outsourcing en just-in-time-principes hebben toegepast, zal na corona compleet anders zijn.

Tele-alles

Nu we de voordelen van thuiswerk hebben ervaren, zullen bedrijven dat in de toekomst (deels) sterker aanmoedigen en soms zelfs verplichten. Door het verminderde woon-werkverkeer is de luchtkwaliteit trouwens fors verbeterd. Redenen genoeg voor zowel publieke als private bedrijven om thuiswerk op te nemen in hun beleid.

Toch heeft telewerk ook een delicate tendens aan het licht gebracht: de discrepantie tussen bedienden en arbeiders en de manier waarop beide bescherming genieten. Zo is thuiswerk voor veel arbeiders zelfs geen optie. Doorheen de pandemie-uitbraak moesten veel van hen nog steeds fysiek aanwezig zijn op hun werkplek. In vergelijking met bedienden lopen ze dus een pak meer risico.

En laten we de ironische keerzijde van thuiswerk niet vergeten: het voorkomt mogelijke infecties, maar de eenzaamheid is niet bepaald goed voor ons mentale welzijn.

Machtsverspreiding

Zowel in Europa als in de Verenigde Staten lijkt de macht te sterk verdeeld. De Amerikaanse regering beloofde staten te steunen met beademingsapparatuur. Tegelijk werden diezelfde staten aangemoedigd om ze zélf te gaan halen. Zelfs op stadsniveau werden bepaalde beslissingen genomen. Aangezien de regelgeving nogal kan verschillen per staat, is er een ernstig gebruik aan eenduidige richtlijnen en overkoepelend advies. In Europa daarentegen wijzen politieke partijen met de vinger naar de EU, die zogezegd te laat in actie is geschoten. Maar diezelfde partijen deinzen meestal terug voor Europese initiatieven om meer lokaal te regeren.

Deze tendensen kan iedereen over de hele wereld volgen. Per slot van rekening zijn we urenlang aan ons scherm gekluisterd. Elke minuut raadplegen we de meest recente COVID-19 statistieken, maar vergeten we dat Europese landen op verschillende manieren rapporteren over de alarmerende cijfers. Zo worden de conclusies over de totale cijfers een pak minder waardevol en betrouwbaar.

Willen we toekomstige pandemieën beter bestrijden, dan moeten zowel de VS als de EU een homogene aanpak formuleren. Vanuit een globaal perspectief wordt het westerse imago overschaduwd door meer autoritaire regimes. Die laatste hebben een schijnbaar betere aanpak voor dit soort rampen.

Privacy

In het recente verleden ondernamen overheden verschillende pogingen om toegang te krijgen tot data van grote technologiereuzen. Denk maar aan het zogeheten ‘encryptiedebat’ in 2015, toen de FBI aan Apple vroeg om iPhones te ontgrendelen. Het bedrijf kreeg verschillende orders van Amerikaanse districtsrechtbanken om “de mogelijkheid te voorzien om gegevens zoals contacten, foto's en telefoongesprekken uit afgesloten iPhones te halen”. Dat moest soelaas bieden in het oplossen van strafrechtelijke onderzoeken en strafvorderingen.

Hoewel het een nobele zaak is om de wetshandhaving een handje te helpen, schept het een potentieel gevaarlijk precedent voor de privacy van de gebruiker. Deze coronacrisis geeft overheden opnieuw een duwtje in de rug om gevoelige data - meer specifiek locatiegegevens- af te snoepen.

De meeste mensen liggen daar niet wakker van. Volgens het adagium ‘ik doe niets verkeerd, dus ik heb niets te verbergen’ vinden ze het best oké om een stukje van hun privacy te delen. Maar de overheid zal alsmaar meer locatie- en zelfs biometrische gegevens willen opvragen. Met als doel toekomstige pandemie-uitbraken beter te beheren. Maar laten we ons van één ding bewust zijn: regeringen zijn geen onfeilbare specialisten op niveau van gegevensbeveiliging en -encryptie.

Post-corona

Hoe lang nog voordat het weer ‘business as usual’ is? Misschien is dit gewoon een kleine hindernis in ons traject, en kunnen we er snel weer tegenaan. Dit komen we zoals gewoonlijk weer te boven, toch? Zeker weten.

Maar onze economie zal zich misschien nooit volledig herstellen, of we zullen het alleszins niet meemaken. Eén ding is zeker: het nieuwe normaal zal allerminst normaal zijn. Wanneer we het coronavirus de rug toekeren, zal de wereld er drastisch anders uitzien.

Met het rampscenario dat zich vlak voor onze neus verder zet, is het koffiedik kijken hoe groot de schade uiteindelijk zal zijn. In 2008 is het BBP wereldwijd met 1% gedaald. Als we op een gegeven moment de wereld verlossen van COVID-19, zal die daling veel groter zijn.

Op dit moment ligt er echter een gigantische opportuniteit voor het rapen waarmee we allemaal voordeel kunnen halen uit dit ‘reset’ momentum: de groeiende solidariteit groeit. Ook al groeide die niet organisch, het blijft mooi om mensen te zien samenkomen. Nog steeds met respect voor de afstandsregels, uiteraard.

Wie weet kan deze solidariteit een grensoverschrijdende inspiratiebron zijn voor verschillende beleidsvoeringen. Al geruime tijd heeft de westerse wereld een afkeer voor de manier waarop China regeert. In onze contreien zijn we dan ook ongelooflijk gesteld op onze individuele vrijheden en kunnen we maar niet geloven hoe China zijn volk controleert. Toch bleek de manier waarop bepaalde Aziatische landen het virus probeerden in te dammen veel effectiever dan die van hun Europese of Amerikaanse tegenhangers. Zonder dat er sprake is van een totalitair controleregime.

Hoewel deze nieuwe solidariteit tussen de mensen bijdraagt aan een gevoel van harmonie, is er vanuit de westerse politiek helaas geen sprake van een zogezegd voordeel op gebied van solidariteit. Voorlopig kijkt het Westen niet verder dan individuele belangen, die in feite worden gecoördineerd door onze markten. Toch moeten we erkennen en toegeven dat onze markten soms tekortschieten. En dat de sombere reacties op catastrofale gebeurtenissen ons helemaal niet zullen helpen.

We moeten het onder ogen zien: in zowel Europa als de VS hebben politieke leiders en burgers vreselijk gereageerd. Soms werd de ernst van het virus in eerste instantie zelfs weggewuifd. Toen er uiteindelijk maatregelen werden genomen, waren de reacties verschrikkelijk. In sommige Europese landen werden ‘lockdownfeestjes’ georganiseerd, en zetten zo hun individuele behoeften boven collectieve belangen.

De meesten van ons die vandaag de dag in de westerse wereld leven, hebben nog geen pandemieën meegemaakt. In tegenstelling tot China kunnen we dus geen beroep doen op eerdere ervaringen. Wanneer de volgende pandemie toeslaat, zullen we dan ook hopelijk beter reageren. Laten we deze nieuwe wereld vol dapperheid verkennen, en onszelf overstijgen door op globaal niveau samen te werken. We begrijpen de onderliggende oorzaken en principes van de verspreiding van virussen en de gevolgen daarvan. Nu is het aan ieder van ons om dit gevoel van solidariteit in stand te houden. Enkel zo kunnen we verder bouwen aan een groeiende en bloeiende toekomst.