Foto door Koen Fasseur

“Het onderwijssysteem kraakt in zijn voegen, maar slechts weinigen doen er iets aan”, schreef ik op Bloovi. Bij die weinigen hoort Dirk De Boe. Al sinds 2011 is hij met het Edushock-team actief bezig het onderwijs te innoveren. “We hebben jaren mensen wakker geschud en geïnspireerd. Nu willen we verder gaan en effectief de verandering laten plaatsgrijpen in de school zelf.”

Door de jongeren en mensen in het onderwijs waar hij mee spreekt, wordt Dirk De Boe zich in 2008 van iets bewust. “Het was de tijd van de eerste iPhone en ik zag toch al tekenen van versnelling en dat ons onderwijs daar niet klaar voor was”, vertelt Dirk me als ik hem vraag wanneer hij zich met onderwijs ging bezighouden.

“Het is niet eventjes de pijlen op het onderwijs richten. Zeker niet. Het onderwijs is wel een plaats waar we iets kunnen doen. Waar we proactief jongeren kunnen vormen.”

Om er ook effectief iets aan te gaan doen, neemt Dirk contact op met Bernard Lernout, schrijver van Leuker leren, met wie hij een aantal projecten bij Philips heeft gedaan. Ook daar stelde Dirk zich als innovatiemanager geregeld de vraag hoe het komt dat medewerkers bepaalde creatieve vaardigheden missen. Steeds kwam hij bij het onderwijs uit.

Waarom niet naar de kern gaan en proberen daar iets aan te doen, neemt het tweetal zich voor. Uiteindelijk zijn ze met vier en komen ze een jaar lang elke maand samen om na te denken en te brainstormen over hoe het toekomstig onderwijs er zou kunnen uitzien.

Om met de ideeën die ze na een jaar hebben verzameld iets te doen en hun gedachtegoed kenbaar te maken, publiceert Dirk met co-auteurs Bernard Lernout en Pieter Sprangers in 2011 het boek Edushock, dat als ondertitel ‘breinoptimizer voor leren in de toekomst’ meekrijgt.

EduSHOCK: School, Humaniteit, Ontwikkeling, Cultuur en Kennis

Edushock roept op tot meer creativiteit en innovatie in het onderwijs. De bestseller is ondertussen aan zijn derde druk en krijgt, mede door de opbouw rond 20 trends geformuleerd in tweets uit een denkbeeldige toekomst, veel aandacht op Twitter.

Dirk: “ We definiëren in het boek 20 trends en geven er onze visie over hoe die trends zich in de toekomst kunnen manifesteren. De trends zijn verdeeld over vijf hoofdstukken die samen het woord ‘SHOCK’ vormen: School, Humaniteit, Ontwikkeling, Cultuur en Kennis. Voor elke trend zijn er ook concrete tips voor leraren, leerlingen en directies om vanuit de huidige situatie in stapjes naar die toekomst te groeien.”

Dirk wint een wedstrijd en krijgt 7 minuten spreektijd op het World Creativity Forum 2011 in Hasselt. Na zijn talk ontstaat er een groep mensen van binnen en buiten het onderwijs die uit eigen beweging samen brainstormt over wat ze samen kunnen doen.

Uiteindelijk groeit dit uit tot vzw Onderwijzigers die als missie heeft het onderwijs van binnenuit te veranderen en scholen om te vormen tot lichthuizen van educatie, open onderwijs en gepersonaliseerde curricula.

De leerling eigenaar maken van zijn leerproces

Dat  gepersonaliseerde curriculum, toegesneden op de talenten, noden, passies en interesses van de leerlingen is volgens Dirk cruciaal. 

Dirk: “In 2012 was ik van mening dat je kon vertrekken vanuit het bestaande om daar stapje per stapje op verder te bouwen. Ik ben langzaamaan gaan beseffen dat die incrementele aanpak te traag gaat. Ook omdat de snelheid waarin de wereld verandert ondertussen enorm is toegenomen.

We zien hier en daar scholen die mooie stappen zetten, zoals de Prins van Oranje Middenschool te Diest die aan co-teaching doet. En tijdens het laatste Edushock Leerfestival presenteerden we 24 innovaties uit het Vlaamse en Nederlandse onderwijs."

"Maar het incrementeel innoveren vanuit het huidige onderwijs, de huidige structuren, de huidige vakken … Dat gaat te traag. Het probleem is dat je het systeem, de structuur en hoe het onderwijs georganiseerd is centraal blijft stellen, en niet de leerling."

"In Edushock hadden we het ook al over een gepersonaliseerd curriculum. Maar nu zie ik dat we echt die omslag moeten maken en de leerling eigenaar moet worden van zijn leerproces.

Zoals bijvoorbeeld bij Niekée in Roermond waar de leerling zelf de trekker is. Hij neemt zijn eigen leerproces in de hand en wordt daarbij gecoacht. Die school in Nederland is de school van de toekomst:  een mix van Harvard, een marktplaats, een atelier, een Boeddhistisch klooster en De Efteling.

Niekée in Roermond

Het is Nederland hè. Nu moeten we nog zo’n school hebben in Vlaanderen. Nu rijden we met 45 directeuren naar Roermond, maar als we de voorbeelden hier in Vlaanderen hebben, is het makkelijker. Dan gaan we naar een school in de regio met dezelfde problematieken, budgetten en structuren. Binnen drie jaar zouden we graag naar Hasselt, Kortrijk of Gent rijden en zeggen: “Kijk, hier zijn ze het aan het doen.”

Plus dat het veel makkelijker is als je een voorbeeld kunt zien. Ik geloof enorm dat als je het met je eigen ogen ziet, je dan een klik maakt.

Het is geen rocket science

Dirk: “Meer en meer directies beginnen dat ook in te zien. Er zijn mensen die het willen veranderen, maar die door het systeem afgeremd worden."

"En ik ben ervan overtuigd dat als een school beslist, dat zij het anders gaan doen, ze dat ook kunnen. Er is voldoende ruimte binnen de leerplannen en er is voldoende ruimte om je werkvormen en evaluaties anders te doen. Je kan anders omgaan met de leerlingen."

"Dat heb ik met mijn eigen ogen gezien, bijvoorbeeld in het Atheneum in Herzele. Een van de klaslokalen is er anders ingedeeld, ze hebben allemaal eilandjes waar leerlingen individueel of in groep aan een bepaalde taak werken. Ze maken een weekplanning, zijn ze vroeger klaar, dan mogen ze iets anders doen of kunnen ze nog een extra opdracht krijgen. Leerlingen doen hun eigen evaluaties. Of verbeteren elkaars toetsen. Geen huiswerk meer.

Je moet toch meer en meer uw plan kunnen trekken. Ik heb in het bedrijfsleven iemand moeten laten gaan, die steeds aan me vroeg wat hij moest doen. Maar dat soort werk hebben wij niet meer. Je moet zelf informatie bij elkaar zoeken en met 70-80% van de informatie zelf durven beslissen: doorgaan of niet. Maar als we leerlingen daar niet op voorbereiden..."

"Als je naar de toekomst kijkt, dan zie je toch met je ogen dicht dat we meer en meer zelfstandigen gaan hebben. Dat je niet meer zo 30-40 jaar vast voor één bedrijf zal werken."

"Als je dat projecteert op het onderwijs en hoe we leerlingen aan het voorbereiden zijn, dan zie je dat we daar niet klaar voor zijn. Daar moeten we echt een doorbraak creëren.

Het vernieuwen zit in het geheel, het holistisch bekijken van het hele onderwijs. De blokjes op een andere en creatieve manier samenbrengen. Meer in een netwerk in plaats van alles in vakjes steken, zoals we nu doen. Dat is geen rocket science, absoluut niet. Maar die holistische benadering vergt visie, doorzettingsvermogen en met weerstand kunnen omgaan. Daarin zit hem de moeilijkheid.”

Transformeer van binnenuit

Wat Dirk De Boe met het holistisch bekijken van de onderwijstransformatie bedoelt, beschrijft hij in zijn nieuwe boek EduNext dat in het najaar verschijnt. De ondertitel verklaart wat deze volgende stap inhoudt: ‘Transformeer je school van binnenuit’.

Dirk: “Het model dat ik gebruik is een transformatierad met acht wielen, die je tegelijkertijd moet doen  draaien, wil je die leerling effectief in het centrum van zijn leerproces zetten. Het gaat over de leerinhoud,  leervorm, evaluatie, leertijd, leeromgeving, leernetwerk, leermiddelen en organisatie."

"In elk van die wielen zitten vaste patronen, die je tegenhouden om vooruit te gaan. Ik geef aan welke patronen je overal tegenkomt en hoe je die kan doorbreken."

"Een voorbeeld. Neem de leerinhoud. Als je nu in plaats van één vak, twee vakken samen neemt: economie en geschiedenis passen bijvoorbeeld perfect samen: je moet naar het verleden en naar de toekomst kijken. We gaan die twee vakken blenden en de twee leerkrachten gaan co-teachen: ze nemen samen de verantwoordelijk om een groep leerlingen te onderwijzen.

Wat houdt je vaak tegen? Tijd. Daar moet tijd voor gemaakt worden, en die is er momenteel niet altijd. Dus dat moet je als directie of lerarenteam samen oplossen. Ze kunnen nadenken over minder lesgeven en de tijd die vrijkomt gebruiken om leraren samen de leerinhoud te laten samenstellen.

Er zijn scholen die examens hebben afgeschaft. Dat betekent 4 weken extra voor bijvoorbeeld projecten. Stel dat je dat van het basisonderwijs tot aan het hoger onderwijs doet, dan is dat 12 jaar maal 4 weken. Dat zijn 48 projectweken over diverse thema’s. Dan maximaliseer je de kans dat leerlingen ergens tijdens die 48 weken  hun talent tegenkomen.

Overal zit je met van die patronen. Daarom moet je aan al die wielen tegelijk werken, anders ben je nog steeds incrementeel aan het innoveren. Dat is geen gemakkelijke oefening. Wij schatten dat het een tocht van vier jaar is om in alles wat je doet de leerling in het centrum te zetten. Daarvoor moet je effectief de directie aan boord krijgen."

"Het is niet alleen een verandering voor die school, het is ook een verandering voor de directeur zelf. Die moet effectief anders leren denken en doen. Wat we nu tegenkomen, is dat directeuren koudwatervrees krijgen en zeggen: ‘het systeem is toch nog niet zo slecht’."

"Om effectief die omslag te maken, kun je als directie niet aan de kant blijven staan. Je moet mee in het bad, je moet effectief trekker zijn en je moet dus ook een andere leider zijn. Als er op een bepaald moment in het traject een tegenslag komt, die er zeker komt, dan moet je niet meteen opgeven. Je moet de visie dan effectief als een leeuw gaan verdedigen.”

Effectief de verandering laten plaatsgrijpen

Om de transformatie van binnenuit te laten plaatsvinden, heeft vzw Onderwijzigers sinds 1 december 2016 twee transformatiecoaches in dienst. Zij helpen scholen om holistisch te veranderen en de leerling écht centraal te stellen.

Dirk: “We hebben nu vijf jaar lang gesensibiliseerd. We hebben mensen wakker geschud en goede voorbeelden laten zien. Nu willen we verder gaan en effectief die verandering laten plaatsgrijpen in de school zelf.

Op onsLeerfestival voel je meer en meer de sense of urgency. Het zijn vooral de innovators die daar naartoe komen. Maar in de gesprekken die onze transformatiecoaches nu met verschillende scholen hebben, horen ze de directies effectief zeggen: ‘Ja, we moeten door’. Wat zou helpen, is als een paar van die early adopters effectief start.

Als je kijkt naar de adoptiecurve, dan hebben we 16% van de Vlaamse secundaire scholen nodig. In Vlaanderen spreek je dan over 160 tot 200 scholen. We geloven dat zoals de Innovatietheorie van Rogers beschrijft andere schooldirecties dan ook volgen. Of nattigheid beginnen voelen.

De tijd gaat ons daarbij helpen. Het gaat alsmaar moeilijker gaan: er komen meer burn-outs bij leerkrachten en leerlingen gaan het ook niet langer pikken."

"Dus 160 tot 200 scholen in Vlaanderen. We hebben berekend dat als je vijf transformatiecoaches per provincie hebt die gedurende een paar jaar scholen begeleiden, dat dan ongeveer 6 miljoen euro kost. Als je mee wilt investeren... dan kan de maatschappij er over tien jaar helemaal anders uitzien."

Als we dat in de komende vijf jaar in de vijf provincies kunnen doen, dan ontstaat er een dynamiek waardoor de andere scholen zullen volgen.

Dan heb je in elke regio een school die er met kop en schouders boven uitsteekt, waar leerlingen graag naar school gaan en super tevreden zijn, waar het welbevinden van de leerkrachten enorm is. Dat gaat rond. Die scholen kunnen katalysatoren zijn, ze kunnen ervoor zorgen dat alles versnelt en er een sneeuwbaleffect ontstaat.”