Vlaamse Robin Hood van het internet slaat handen in elkaar met Facebook: “De impact van nepnieuws wordt onderschat”

In België zal iedereen factcheckingbedrijf Lead Stories wel al kennen, maar in de Verenigde Staten is dat intussen ook zo. Het technologiebedrijf, mee opgericht door de in Limburg wonende Antwerpenaar Maarten Schenk, sloeg minder dan een maand geleden de handen in elkaar met Facebook in de strijd tegen fake news en andere vormen van desinformatie. “Toen we op een buitenlandse conferentie enkele topvrouwen van Facebook zagen staan, zijn we gewoon op hen afgestapt”, aldus Schenk. Ik dook in het ondernemersverhaal van deze fameuze start-up.

Van hobby op Reddit tot internationale gevestigde waarde

Maarten Schenk is zo’n ondernemer die zijn hobby en interesses organisch liet groeien tot een volwaardig bedrijf. “Iets meer dan zeven jaar geleden wilde ik nieuwsberichten opsporen die viraal gingen”, vertelt hij me. “Verschillende URL’s haalde ik binnen via Reddit. Aan de hand van een script genereerde ik de top dertig van de meest virale content gebaseerd op het engagement van die links op Facebook. Het fascineerde mij. Zo wilde ik gaan voorspellen welke berichten er weldra op de voorpagina van Reddit kwamen.”

Schenks fascinatie zorgde ervoor dat het script evolueerde naar Trendolizer, een oplossing waarmee bedrijven en organisaties trends in de gaten konden houden. Maar Lead Stories was pas geboren toen de ondernemer in contact kwam met enkele Amerikanen. “Uiteindelijk richtte ik samen met twee Amerikanen - Alan Duke, een voormalige CNN journalist en advocaat Perry R. Sanders - het bedrijf Lead Stories op. Het initiële opzet was meer toelichting geven bij artikels die viraal gingen.”

Hoewel Lead Stories zich vrijwel meteen profileerde als wereldbedrijf, zou Schenk allerminst spreken over instant succes. “Schrijven over virale thema’s ging ons niet populair maken”, verduidelijkt Schenk, die als germanist van opleiding aanvankelijk een journalistieke carrière ambieerde. “Tot we begonnen schrijven over virale berichten die niet klopten. Nepnieuws, wat vandaag een gevoelig en dagelijks topic is, was toen nog niet zo actueel. Onze website kreeg plots trafiek van mensen van over de hele wereld. Kritische geesten die bepaalde content in vraag stelden en op zoek gingen naar antwoorden: klopt dit wel?”

Politiek getint of pure ongerijmdheid: de jacht op nepnieuws

Fake news kreeg pas echt een duidelijke invulling tijdens de presidentsverkiezingen van 2016. “We zagen al snel hoe vaak verzonnen artikels en content viraal gingen en de publieke opinie wisten te beïnvloeden”, zegt Schenk. “Het werd dan ook duidelijk dat we ons met Lead Stories daar op moesten richten. En vandaag is dat nog steeds onze fulltime bezigheid: fake news bestrijden via fact checking en onderzoek naar de makers van nepberichten.”

Sinds haar bijna vierjarig bestaan legde Lead Stories al flink wat fake news kwesties bloot. Zo voerde het bedrijf, samen met de universiteit van Leiden, onderzoek naar hoe een netwerk van Macedonische websites nepnieuws de wereld instuurde. Ook ontmaskerde Lead Stories een netwerk van nepnieuwsverspreiders uit Ghana. Maarten Schenk haalde met zijn ontdekkingen meermaals de nationale en internationale pers. Maar wat mij vooral bezighoudt: hoe gaat onze landgenoot te werk in zijn jacht naar nepnieuws?

“Onze tool geeft aan wat de meest trending artikels en video’s van allerlei nepnieuws- of satirewebsites zijn, en daar voeren we dan manuele controles op uit”, legt hij uit. “We kunnen makkelijk selecteren op bepaalde bronnen, maar we kijken ook naar trending content met ‘samenzweringswoorden’. Denk aan illuminati, pizzagate, Soros, aliens…. Dit alles kost wel wat tijd, maar we automatiseren zoveel mogelijk. Het uiteindelijke eindoordeel of iets nep is of echt wordt wel altijd door mensen gegeven op basis van journalistiek onderzoek.”

Impact van nepberichten en prangende nood aan meer bewustzijn

Naar eigen zeggen wil Schenk met zijn Trendolizer oplossing van het internet een betere plek maken. “Beschouw ons gerust als de Robin Hood van het wereldwijde web als je wil”, lacht hij. “Maar in alle ernst denk ik dat veel mensen de impact van nepberichten onderschatten. Wat er allemaal verscheen bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van Donald Trump is daar een klassiek voorbeeld van, maar er bestaan nog steeds heel wat nieuwssites die dagelijks verzonnen artikels publiceren om geld te verdienen. En dan zien we dat die plots één miljoen likes halen.”

“Soms gaat het over de meest absurde content: een vrouw die zogezegd een Samsung telefoon in haar vagina had vastzitten en daar een schadevergoeding van 1,8 miljoen dollar voor eiste. Zo’n verhaal mag dan grappig bedoeld zijn - het kan de aandeelprijs van Samsung flink doen kelderen.”

Al helemaal gevaarlijk is het wanneer prominente figuren nepcontent verspreiden om een bepaalde emotie op te wekken bij hun volgers. “We mogen de invloed van online niet onderschatten”, zucht Schenk. “Advertentiekanalen zoals dat van Facebook zijn krachtiger dan ooit, en worden door zowel organisaties met goede als slechte bedoelingen ingezet.”

“Wetten en regels gaan het probleem niet oplossen en kunnen op termijn zelfs gevaarlijker zijn dan het probleem dat ze willen aanpakken: wie gaat er bepalen wat precies 'fake news' is dat moet worden verwijderd of bestraft? En wat als dat agentschap of die instelling onder controle komt van bepaalde politici die daar een andere mening over hebben? Veel beter is het om mensen te leren om kritisch te zijn en om bronnen met juiste informatie makkelijker beschikbaar te maken. De beste filter zit nog altijd tussen de oren.”

Krachten bundelen met Facebook

Hoewel nepnieuws een tijd geleden al de Belgische contreien heeft bereikt, richt Lead Stories zich vooral op een Amerikaans publiek. Zelf geeft de oprichter tijdens ons interview meermaals aan dat Lead Stories ‘van oorsprong een Amerikaans bedrijf is en dat ook zal blijven’. Belgische opportuniteiten laat Schenk niet per se links liggen, al mikt hij dus vooral op de grote spelers uit de Verenigde Staten. Onlangs kondigde het bedrijf zelfs een partnership met Facebook aan.

“We zagen enkele belangrijke figuren van Facebook op een buitenlandse conferentie over fact checking, en besloten gewoon op hen af te wandelen”, knikt Schenk. “Na een paar chatconversaties en demomeetings was het in kannen en kruiken. Facebook reikt ons lijsten met artikels aan die misschien valse berichtgeving bevatten. Daarnaast gebruiken we ook onze eigen Trendolizer om potentieel valse berichten op te sporen.”

“Wanneer blijkt dat artikels inderdaad onwaarheden te bevatten, dan maakt Facebook het moeilijker voor die berichten om nog viraal te gaan. In sommige gevallen krijgen mensen die deze berichten hebben gedeeld van Facebook zelfs een notificatie dat er bijkomende informatie beschikbaar is van fact checkers. Sites of pagina’s die vaak onwaarheden verspreiden, krijgen het zo een pak moeilijker om er nog geld aan te verdienen.”

Het lijkt bijna een droom: een Belg die vanuit zijn kantoor in Limburg mag samenwerken met een van ‘s werelds grootste technologiebedrijven. Maar Schenk is duidelijk iemand die met beide voeten op de grond staat. “Iedereen heeft recht op concrete informatie”, zegt hij gedecideerd. “Het feit dat we daar met Lead Stories in samenwerking met Facebook aan kunnen bijdragen, geeft ons naast een goed gevoel ook veel meer impact.”