Deze ‘verbindingsofficier’ laat bedrijven beter samenwerken: “Met elf Messi’s win je geen match. Je moet het perfecte evenwicht tussen eenheid en diversiteit vinden”

In een wereld die razendsnel verandert en met de dag complexer wordt, is samenwerken een pure noodzaak geworden voor ondernemingen die continu willen groeien. Samenwerkingsexperte Jorien Enning - ‘verbindingsofficier’ noemt de Nederlandse zichzelf - schreef met ‘Eenden, appeltaarten en zwarte gaten’ een atypisch handleiding voor beter samenwerken. “Elke organisatie is zich bewust van het belang van samenwerking, maar routines en reflexen staan nog te vaak in de weg. Een overkoepelend belang en een cultuur die fouten leerrijk maakt, kunnen die hindernissen uit de weg ruimen.”

Het zwarte gat

Al vele jaren helpt Enning organisaties om meerwaarde uit samenwerking te halen. “Ik wil mensen enthousiast maken over samenwerken en ik wil die samenwerking ook een duwtje in de rug geven. Ik speel eigenlijk een beetje de rol van verbindingsofficier. Mensen denken nooit op één rechte lijn. Als je die verschillende perspectieven kan koppelen, dan versterk je elkaar. Wanneer we inzichten en ideeën combineren, alle eindjes aan elkaar knopen, is er veel meer mogelijk dan mensen denken.”

Een schitterend voorbeeld daarvan is volgens Enning het zwarte gat uit de toch wel bizarre titel van haar boek. “Vorig jaar slaagden astronomen er voor de allereerste keer in om een foto te nemen van een zwart gat. Geen enkele telescoop ter wereld is geavanceerd genoeg om een zwart gat meer dan 50 miljoen lichtjaar ver te fotograferen, dus moesten astronomen op vier verschillende continenten op exact hetzelfde moment het zwarte gat fotograferen. Al die foto’s werden vervolgens samengelegd om het zwart gat in beeld te brengen. Die historische primeur – volgens sterrenkundigen is iets zwart fotograferen ongeveer hetzelfde als vanuit Brussel een mosterdzaadje ergens in Washington op de gevoelige plaat vastleggen – was alleen maar mogelijk door verregaande samenwerking. Niemand zou dat ooit op zijn eentje kunnen klaarspelen.”

Routines en reflexen in de weg

“Samenwerken is belangrijker dan ooit tevoren”, benadrukt Enning. “Veranderingen volgen elkaar steeds sneller op. De wereld om ons heen wordt groter en complexer, alles hangt met elkaar samen. Organisaties moeten vandaag ongelooflijk wendbaar zijn. Die wendbaarheid kunnen ze versnellen door kennis en ervaring te bundelen.”

“Elke organisatie is zich vandaag bewust van de toegevoegde waarde van samenwerken. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. We hebben allemaal onze eigen routines en reflexen. Onze eigen denkwijze is de goeie en daar zijn we dan heel enthousiast over. Het is moeilijk om die los te laten.”

“In het boek vertel ik hoe ik samen met mijn dochter appeltaart ging bakken. Een prachtig moeder-dochter moment, net als in de films, ik zag het zo voor mij. Maar we waren nog maar net begonnen, of mijn dochter stormde al boos de keuken uit omdat ze van mij de appels niet in schijfjes maar in blokjes moest snijden. Ik kon mijn eigen vooropgezet plan maar moeilijk loslaten en werkte zeker niet samen. Mijn dochter voelde dat haarscherp aan.”

“Die anekdote uit mijn eigen huishouden maak je in elke organisatie mee. Elke dag, op veel grotere schaal. Om doeltreffend samen te werken, moet je je eigen routines en reflexen herkennen. En jezelf durven resetten. Dat vraagt enige mildheid.”

Tiki-taka voetbal

De Nederlandse gebruikt in haar boek veel voorbeelden uit andere domeinen. “Ik knip voortdurend artikels uit de krant, die ik kan gebruiken om organisaties van het belang van samenwerken te overtuigen. Ik probeer clichés te overstijgen, en schep er plezier in om patronen te herkennen in verhalen die op het eerste zich mijlenver van mijn eigen vak staan.”

“Neem nu het verhaal achter de eenden uit de titel van het boek. In België vinden jullie dat een beetje bizar, maar als het hier in Nederland een paar dagen na elkaar vriest, beginnen we gegarandeerd over de Elfstedentocht. Tijdens een strenge winter een paar jaar geleden zat één van de Friese ‘rayonhoofden’ – de mensen die bepalen of het ijs stevig genoeg is om de Elfstedentocht te laten doorgaan – in het bekende tv-programma De Wereld Draait Door. ‘Als de eenden niet kwaken, dan blijft het koud’, zei hij. Ik vond dat een geweldige uitspraak. En als je wat doordenkt, gaat dat ook op voor organisaties: zonder signalen – gekwaak – komt er geen verandering in de bestaande situatie en krijg je dus ook geen samenwerking.”

“Ik ben een groot sportliefhebber, en haal ook daar heel wat inspiratie. Sportmetaforen zijn vaak dé manier om bedrijfsleiders te overtuigen van de noodzaak van samenwerken. Het is dicht bij hun bed.”

“Ik was een enorme fan van het Barcelona van een dikke tien jaar geleden, van de ploeg die het tiki-taka-voetbal heeft uitgevonden. Maar mijn favoriete speler was niet Messi, Xavi of Iniesta. Nee, ik was een fan van Puyol, de verdediger met zijn lange bos krullen. Geen elegante voetballer zoals zijn teamgenoten, wel een waterdrager die voorop ging in de strijd. Zonder zijn onverzettelijkheid konden de virtuozen nooit schitteren. Voetbal toont perfect hoe je eenheid en diversiteit voortdurend moet zien te verzoenen.”

Fouten gebruiken en nieuwsgierigheid aanwakkeren

Samenwerking kan niet zonder een leider, benadrukt Enning. “Alles begint met mensen. Bedrijven kunnen pas innoveren als mensen die keuze maken. Een leider moet de voorwaarden scheppen om samenwerking aan te moedigen en te faciliteren. Ik geloof nogal in festina lente: haast je langzaam. Samenwerking heeft tijd nodig, moet kunnen groeien. Daarvoor kan je als leider de juiste atmosfeer creëren: je moet een veilige omgeving bouwen, waar mensen vrij kunnen nadenken en alles kunnen benoemen. Ook hun eigen routines en reflexen.”

“Een goeie leider moet over een aantal eigenschappen beschikken om mensen te laten samenwerken. Eén: je moet het goede voorbeeld geven, en ook zelf durven afwijken van je eigen routines. Twee: je moet aandacht besteden aan een constructieve feedbackcultuur, onderschat nooit de waarde van een compliment. En drie: je moet fouten productief maken. Eén keer in de fout gaan is niet erg, pas bij een tweede keer dezelfde fout maken, wordt het problematisch. Zoek samen naar oplossingen, ook als dat een stap in het ongewisse is. Wees vooral nieuwsgierig, leer en denk samen verder.”

Samenwerken in tijden van corona

Corona heeft het samenwerken in sneltempo veranderd. Maken digitale tools het samenwerken moeilijker of net gemakkelijker, nu fysiek samenwerken zo goed als onmogelijk is? “Die vraag kunnen we pas binnen een paar weken of maanden beantwoorden”, reageert Enning. “Noodgedwongen thuiswerk doorbreekt wel al onze routines, dat staat vast. Technologie verandert de dynamiek van samenwerken, het is niet zo dat échte interacties nu gewoon via Skype of Zoom gebeuren. We hebben andere interacties: de nuances zijn anders, de subtiliteit van een gesprek of een vergadering is anders. We zoeken volop manieren om technologie voor ons te laten werken, en niet omgekeerd. Afwachten hoe dat het samenwerken verandert.”

De coronacrisis zorgt vandaag voor uiteenlopende reacties: terwijl landen grenzen sluiten en mensen allemaal apart thuis in lockdown zitten, zien we ook een ongekende golf van solidariteit en hulpacties. Hoe kijkt een samenwerkingsexperte naar die evolutie? “Samenwerken heeft dikwijls een trigger nodig. De eerste reactie is vaak defensief, terugplooien op zichzelf. Maar ik zie dat er ook snel beslissingen worden genomen, in nauwe samenwerking.”

“Alle voetbalbobo’s, normaal sterk verankerd in hun eigen bolwerken, werken nu samen om het Europees Kampioenschap voetbal uit te stellen. Als mensen en organisaties merken dat ze afhankelijk van elkaar zijn, overstijgen ze het silodenken. Een overkoepelend belang is cruciaal om te beseffen dat samen véél meer mogelijk is.”