Jo Lernout 20 jaar na het desastreuze faillissement van Lernout & Hauspie: “We zijn ten onder gegaan aan naïviteit”

(© Lies Willaert)

In het najaar van 2001 valt definitief het doek over Lernout & Hauspie. Het spraaktechnologiebedrijf dat hemel en beurstop bestormde, is failliet. De Westhoek blijft verweesd achter. De helden van weleer worden verguisd als fraudeurs en bedriegers. Twintig jaar later gaat medeoprichter Jo Lernout (73) weer met opgeheven hoofd de straat op. Hij heeft geen boter op het hoofd. Dat schreeuwt hij luidkeels uit in zijn autobiografie ‘Aan de rand van de afgrond’, die terugblikt op de meest markante episode uit zijn loopbaan en op zijn leven in de roetsjbaan. “We hebben tegen schenen geschopt en lachten er nog mee ook. Dáár ligt mijn schuldgevoel. Daar sta ik mee op en ga ik mee slapen.”

“Ik geef niet op. Zelfs al zijn er acht miljard inwoners op deze planeet en moet ik er honderdvijftig jaar voor worden. Ik blijf op die nagel kloppen tot hij diep in het hout zit. Waarom? Omdat ik gelijk heb. Ik heb gelijk. Ik heb de feiten op mijn hand.”

Fraudeurs! Bedriegers!

Waar het hart van vol is, kan een mens bezwaarlijk over zwijgen. Het is geen bitterheid waarmee Jo Lernout terugkijkt op dat ene, allesbepalende hoofdstuk dat zijn leven vormgaf. De ondernemer heeft nog positieve energie te over om nieuwe dromen te gaan waarmaken. Koppig is hij wel. Nog altijd. Ook is er die onwrikbare overtuiging dat hij iets waardevols in handen had dat hem en de mensen die in hem geloofden, is ontnomen. Een project dat de toekomst in zich droeg. Alleen werd hij door zijn eigen toekomst overrompeld. “Dat is wie ik ben. Ik heb een soort naïviteit in me die maakt dat ik de dingen soms te laat zie.”

Het faillissement van zijn bedrijf had hij in geen lichtjaren zien aankomen. “Het was kafkaiaans. Hallucinant! Ik zat in voorhechtenis in de gevangenis en zei tegen mezelf: moet iemand mij nog wakker maken? Dit kan toch niet? Minder dan een half jaar eerder waren we door The Economist nog op plaats één gezet in de ranglijst ‘Wie wint de ratrace in AI?’. We hadden unieke technologieën en broncodes, meer dan 450 patenten, assets die miljarden dollars waard waren. En toch deed dat ene artikel in de Wall Street Journal de media plots moord en brand schreeuwen. ‘Lucht!’, riepen ze ineens met megafoons. ‘Fraudeurs! Bedriegers!’ Politici die elkaar voordien verdrongen om met Pol en mij op de foto te staan, doken als bange hazen in elkaar. Schuldig verzuim was het.”

Uitvinder en ondernemer

Twintig jaar na het geruchtmakende bankroet zijn de emoties bij Jo Lernout nog nauwelijks bekoeld. In 2010 doet het hof van beroep definitief uitspraak in de zaak Lernout & Hauspie. Lernout wordt samen met medebestuurders Pol Hauspie, Nico Willaert en voormalig CEO Gaston Bastiaens schuldig bevonden aan valsheid in geschrifte en marktmanipulatie. Ze hebben de aandelen van hun bedrijf kunstmatig de hoogte ingejaagd en hun aandeelhouders meegesleurd in de val, zo oordeelt de rechter. Het viertal krijgt een celstraf van vijf jaar, waarvan tot drie jaar voorwaardelijk.

“Ik heb de tijd gekregen om na te denken”, vertelt Lernout inmiddels bedaard. “Over waar ik gefaald heb en welke lessen ik heb geleerd over ondernemen, in goede en in kwade zin. Maar ook: over wat de ware toedracht is van het verhaal, die andere ondernemers ervoor moet hoeden om hun ambities op te geven. In mijn autobiografie wil ik een paar antwoorden geven.”

Zijn eerste lessen als uitvinder en ondernemer leert hij al in de korte broek, begint Lernout glimlachend zijn relaas. Hij is pas twaalf wanneer hij voor zijn broers een sigarettenautomaat in elkaar steekt. “Mijn eerste faillissement”, klinkt het met verrassende zelfrelativering, “want het ding werd al snel gesaboteerd en de pakjes verdwenen zonder dat ik een cent verdiende.” Ook zijn passie voor toegepaste taalkunde en kunstmatige intelligentie ontstaat ergens in zijn vroege jeugd. “Vraag me niet waarom, maar ik was er al heel lang mee bezig. Hoe een computer natuurlijke taal kan spreken en begrijpen, het heeft me altijd mateloos gefascineerd.”

Na een paar jobs als leerkracht en medisch afgevaardigde (Lernout is regent wiskunde; nvdr) komt hij in de computerbranche terecht. Bij IT-bedrijf Wang, waar al rond spraaksynthese en -herkenning gewerkt wordt, klimt hij op tot een managementfunctie. “Ik drong erop aan om ook andere taalversies te ontwikkelen, naast het Engels, maar daar had men nog niet meteen oren naar. Toch was ik overtuigd dat ik het gat in de markt had gevonden. Sowieso kriebelde het bij mij al lang om zelf een bedrijf op te starten. Dus heb ik Pol Hauspie aangesproken, die ik wel eens tegenkwam op computerbeurzen. Hij had een onderneming in accountancysoftware, terwijl ikzelf geen enkele ervaring had als zelfstandige. We vulden elkaar aan. Zo is het begonnen.”

Van deur tot deur, tot op de beurs

Lernout & Hauspie ziet het daglicht in 1987, een jaar waarin de gemiddelde burger nog de haard zou aansteken met een floppy disk. Het businessplan van het spraaktechnologiebedrijf valt in een paar regels samen te vatten. “Eerst wilden we een aantal eenvoudige toepassingen maken die we vrij onmiddellijk konden verkopen, waaronder de basis voor phonebankingsystemen. Onze grote droom bleef intussen om via eigen research en development geavanceerde spraaktechnologie te ontwikkelen die we wereldwijd konden verlicentiëren aan grote bedrijven.”

“Dat plan hebben we ook gevolgd. Maar zoals je weet: businessplannen zijn vooral een confirmatie van je eigen intuïtie”, grijnst Lernout. “Ze zijn rekbaar, in de zin van: je kan jezelf zo rijk rekenen als je wilt. Zoals zovele anderen hadden ook wij veel meer kosten dan gedacht en kwamen de inkomsten veel later dan ingeschat. We moesten ons kapitaal al snel verhogen. Dat lukte ons weliswaar vrij goed. We gingen huis aan huis demo’s geven bij lokale zelfstandigen: bakkers, beenhouwers enzovoort. Zij vonden ons verhaal sympathiek en tekenden in op converteerbare obligaties, zodat we konden doorgroeien.”

Particuliere geldschieters en ook overheidsfondsen haken aan, informaticabedrijven willen de boot van de spraaktoepassingen niet missen en sluiten één voor één licentieovereenkomsten af. Maar om vers kapitaal te blijven vinden, lonkt de beurs.

“In 1995 had je de trend van de conceptuele IPO’s op de befaamde Amerikaanse technologiebeurs NASDAQ. Dat wil zeggen: je onderneming had nog geen winst, maar wel een toekomst omdat je product zo uniek was of omdat je de eerste was. Netlog, dat later werd opgekocht door Microsoft, was zo’n voorbeeld. Onze Amerikaanse zakenbankiers zeiden: dat kunnen jullie ook. De eerste dag was het bedrijf post money 130 miljoen waard, op het eind van de dag was het aandeel al zo sterk geklommen dat we 200 miljoen dollar waard waren.”

Inschattingsfouten in de marge

De euforie om het succes is groot. Lernout is een passioneel man, geeft hij zonder schroom toe, hij laat zich makkelijk meeslepen door zijn eigen enthousiasme en door dat van mensen die hem bevestigen in waar hij eigenlijk al van overtuigd is.

“Aan de hand van de zeven succesparameters van Peter Thiel, Amerikaans ondernemer en auteur van de internationale bestseller ‘Zero To One’, heb ik in mijn boek met een zekere afstand in de tijd een analyse gemaakt van de sterktes en tekorten van Lernout & Hauspie. Een goede timing is één van die parameters. Wij zagen zeer veel toegevoegde waarde in onze producten maar wanneer ze echt marktrijp zouden zijn, dat hebben we niet helemaal goed ingeschat. Daarvoor steek ik de hand in eigen boezem.”

“Ik vond en vind de technologie zo ontzettend mooi. Ik zie waar het naartoe zou kunnen gaan. Daardoor denk ik soms te snel dat een oplossing al werkelijkheid is. Maar te onzer verdediging: je timing niet halen is een probleem bij heel veel technologiebedrijven, zelfs bij de allergrootsten der aarde, zoals Tesla en Google.”

Een ander criterium van Thiel is: ‘Heb je het juiste team?’, vervolgt Lernout. “Ik kan nu wel zeggen: het schortte in ons bedrijf aan management skills aan de top. Er waren te veel koks in de keuken. Ikzelf verwarde public relations en op de bühne staan met operationele noodzaak. Ik dacht: als ik me niet in de dagelijkse leiding meng, zullen we misschien niet de acquisities kunnen doen die we nodig hebben. Achteraf gezien had ik me beter gehouden aan mijn rol van evangelist die overal ging spreken over zijn bedrijf.”

“Daarnaast hadden we al heel wat eerder een geschikte CEO moeten aanstellen. Maar de eerste was niet geschikt, de tweede evenmin en de derde, Gaston Bastiaens, was nog impulsiever dan Pol en ik tezamen. Een eerlijke vent, maar een olifant in een porseleinwinkel.”

De fatale vergissing

Op elk van de zeven principes was LHSP absoluut niet perfect, erkent Lernout, maar: ook niet dodelijk imperfect. De échte oorzaak van het faillissement ligt elders, betoogt de ondernemer met onwankelbare zekerheid. “In 2000 namen we in de VS het grote transcriptiebedrijf Dictaphone over en Dragon Systems, dat taaltechnologie ontwikkelde voor militair-kritische domeinen. We dachten: het is een democratie, we kopen wat we willen. Maar eigenlijk kochten we dingen waarmee we onszelf te vijand maakten. We hebben tegen schenen geschopt en lachten er nog mee ook. Dáár ligt mijn schuldgevoel. Daar sta ik mee op en ga ik mee slapen. ”

“We zijn ten onder gegaan aan naïviteit”, klinkt het ongezouten. “Omdat wij zo koppig Vlaams waren. Wat hadden we moeten doen? We hadden ons headquarter in de VS moeten vestigen, we hadden die mensen moeten uitnodigen in onze Raad van Bestuur, we hadden moeten verzekeren dat we enkel commerciële doeleinden hadden. Dan hadden we een standbeeld gekregen in plaats van aan de schandpaal genageld te zijn. Of onze enige fout dan onwetendheid was? Dat roep ik luidkeels. Behalve dan daar in Korea. Daar hebben we intentiebrieven artificieel omgetoverd in contracten. Dat mocht niet, dat is fraude. Maar daar ben ik niet eens voor veroordeeld.”

Het was een klotevonnis, vindt Lernout, een aanfluiting van justitie. “De Belgische rechters begrepen nog niet het begin van taaltechnologie en van de LDC’s (Language Development Companies; nvdr) waarmee we werkten. Ze hadden me moeten beschuldigen van lompigheid, maar dat is geen strafbaar feit. In elk geval, als er één belangrijke les is die ik geleerd heb: steek het vuur niet aan de lont. Dat is dom. Dat is een gebrek aan doorzicht. Laat je in elke stap van je groei begeleiden door mensen met kennis van zaken die zeggen: doe het zus of zo.”

Ondernemer tot het graf

Nadat Lernout zijn straf in huisarrest heeft uitgezeten, probeert hij in het buitenland weer een zingeving en een inkomen te verwerven voor zichzelf en zijn gezin. Hij verblijft jarenlang in de Filipijnen waar hij met zijn nieuwe vrouw nog een dochter krijgt, na twee zonen uit een vorig huwelijk. Verdere pogingen om te ondernemen, onder andere met de speelgoedrobotcavia Gupi, een chocoladebedrijf en een mobiele informatie-assistent, worden geen succes.

Het leest als de aftiteling van een film ‘based on true story’. Maar Lernout is nog lang niet aan het eind van zijn verhaal. “Hij stopte nooit met ondernemen, dat zinnetje mogen ze op mijn grafsteen zetten. Vandaag engageer ik me weer voluit in een bedrijf dat zich verdiept in e-learning. Onthoud mijn woorden, metaverse en deepfake worden dé toekomst van online opleiding! De stichtersaandelen van dat bedrijf ga ik in een trust stoppen. Die kan ik later gebruiken om de mensen te vergoeden aan wie ik mij schatplichtig voel.”

Vandaag zit de ondernemer financieel aan de grond, vertelt Jo Lernout zonder omwegen. “Maar ik wil geen calimero zijn die zit te klagen over het geldelijk verlies dat ik heb geleden. We hadden trouwens nooit cash, alleen rijkdom in aandelen. Veel mensen zijn rijk geworden van onze business, die hoor je zelden. Maar natuurlijk zijn er ook veel anderen die hun geld kwijt zijn. Daar voel ik me enorm schuldig over. Want al zal ik wel veroordeeld worden door de burgerlijke partijen (kort na het interview worden de ex-bestuurders van LHSP veroordeeld tot 655 miljoen euro schadevergoeding aan 4.336 gedupeerden; nvdr), ik zal hen nooit kunnen terugbetalen.”

“Die mensen waren onze fans, wij waren hun helden”, besluit Lernout met toch een zekere fierheid. “Dat ik hen heb teleurgesteld, valt me nog het meest zwaar. Dus mocht ik er tegen alle verwachtingen in ooit in slagen om hen terug te betalen, dan kan ik op een keer de bladzijde misschien nog omslaan.”