Deze duurzame start-up schudt met een wereldprimeur de koffiewereld wakker: “We willen de volledige keten veranderen”

Koen Bosmans, Sarah Bergé en Gert Linthout (© Emy Elleboog)

Voor velen is een kop koffie de favoriete kickstart van de dag. De heerlijke aroma’s halen telkens weer de angel uit de ochtendstond. Maar onze liefde voor het zwarte goud heeft ook een keerzijde: de boeren in het zuiden krijgen voor hun bonen lang niet de juiste prijs en jaarlijks stoot de koffie-industrie 60 miljoen ton CO2 uit. “Dat cijfer willen we tegen 20250 tot nul herleiden” klinkt het ambitieus uit de mond van Gert Linthout, partner van Ray & Jules. Deze jonge start-up ontwikkelde een duurzaam procédé waarmee koffiebonen milieuvriendelijk kunnen worden geroosterd, mét maximaal behoud van smaak en aroma. Voor de eerste en voorlopig enige koffiebranderij ter wereld die volledig op zonne-energie draait, moet je in Waals-Brabant zijn.

Ingenieursbureau

Toen de start-up uit Hamme-Mille, gelegen in de provincie Waals-Brabant, in 2013 voorzichtig zijn neus aan het venster van de koffiewereld stak, wisten de initiatiefnemers quasi niets van de koffie-industrie. Vandaag zou Ray & Jules wel eens een speler kunnen zijn die de koffie-industrie helemaal hertekent. Samen met de koffiedrinker, en kopje voor kopje.

“Ray & Jules is ontstaan vanuit het ingenieursbureau CEE, wat staat voor Creative, Economical and Environmental experts in energy efficiency”, vertelt Linthout. “Hun corebusiness is energie-optimalisatie en het reduceren van energieconsumptie en CO2-uitstoot van grote bedrijven, hoofdzakelijk in de voedingsindustrie.”

“Toen CEE bij een groot koffiebedrijf het productieproces wilde verduurzamen, kreeg het nul op het rekest: ‘Duurzaamheid interesseert ons niet, want onze klanten liggen daar niet wakker van’, was het antwoord. Ingenieur Koen Bosmans, die general manager van CEE is, liet zich echter niet ontmoedigen door die kortzichtigheid. Hij riep Ray & Jules in het leven en startte op eigen houtje met het ontwikkelen van een revolutionaire roaster: een die draait op hernieuwbare energie.”

De bittere waarheid

“De koffiestiel gebruikt al 140 jaar dezelfde roostermethodes”, verduidelijkt Linthout. “Bonen worden met hete lucht geroosterd in een klassieke trommelbrander, aangedreven door aardgas of petroleum. Dat is een erg energie-opslorpend en inefficiënt proces: de hete lucht wordt maar één keer gebruikt.”

“De laatste anderhalve eeuw heeft nog geen enkele koffieproducent zich de vraag gesteld of het energiezuiniger en duurzamer kon. Waarom niet? Omdat de industrie de lagere energiekost niet doorslaggevend genoeg vond om het proces aan te passen. En de consument weet eigenlijk niet hoe koffie die geroosterd wordt volgens de regels van de kunst moet smaken.”

Drinken we dan allemaal slechte koffie? “De koffie die de grote industriële koffiebranders op de markt brengen, is eigenlijk van inferieure kwaliteit. Ze roosteren de koffiebonen meestal heel erg kort bij een temperatuur van 600-700°C, terwijl het gros van de 800 mogelijke smaken en aroma’s enkel vrijkomen tussen de 200° en 230°C. Rooster je bij hogere temperaturen, dan krijg je de typische bittere, houtskoolachtige smaak die mensen zijn gaan associëren met koffie.”

“Eigenlijk is de koffie-industrie erin geslaagd om ons 140 jaar aan die smaak te laten wennen. Puur uit economische overwegingen zullen ze de roosterprocessen zeker niet aanpassen. Aangezien de kwaliteit van de boon verdwijnt door ze zo heet te roosteren, kunnen ze ook investeren in koffiebonen van lagere kwaliteit.”

Springen zonder kijken

“Ik denk dat we eerder een atypisch bedrijf zijn”, stelt Seppe Vanhellemont, marketingstrateeg bij Ray & Jules. “Veel start-ups verkennen de markt tot in het kleinste detail vooraleer ze springen, wij hebben het helemaal anders aangepakt. Een beetje de ‘Pipi Langkous-stijl’. Van koffie roosteren kenden we helemaal niets. Om de stiel echt te leren kennen, hebben Koens echtgenote Sarah en haar zus Lieze het métier geleerd bij een artisanale branderij. Zo brachten ze niet enkel decennia knowhow binnen, maar ook authentieke recepten. Toen de vorige eigenaar met pensioen ging, hebben we de branderij overgenomen.”

Anno 2021 baant Ray & Jules zich gestaag door de wereld van de bonen. De in-house ontwikkelde koffiebrander roostert continue koffie. “Nul uitstoot, want hij draait op zonne-energie”, zegt Gert Linthout enthousiast.

“De innovatie zit niet zozeer in het gebruik van zonne-energie maar in de technologie zelf, omdat die drie keer energie-efficiënter is. Bovendien draait de roaster continu, kan die vanop afstand aangestuurd worden en is de kennis van speciality-roasting ingebouwd in de machine zelf. Het proces combineert dus de ambachtelijke smaak van langzaam roosteren met een enorme energiezuinigheid.”

Of het trage roosteren economisch rendabel is? Jawel, zo verzekert Linthout ons. “Bij het ontwikkelen en op punt stellen van de roaster was de industriële schaalbaarheid één van de uitgangspunten. En aangezien het een continu proces is, is het enige wat je hoeft te doen bonen toevoegen. Al de rest gebeurt volautomatisch, vanop afstand als het moet.”

Eerlijk en duurzaam als uitgangspunt

“Eerlijke handel en duurzaamheid zijn voor ons een vanzelfsprekendheid”, beklemtoont Gert Linthout. “Wij willen niet enkel eerlijke koffieprijzen voor de boeren in het zuiden, maar het hele proces verduurzamen.”

“Ray & Jules heeft een Fairtrade certificatie, maar dat is voor ons nog maar het startpunt. Fair trade is een ondergrens, omdat de eerlijke handel in principe nog steeds niet eerlijk genoeg is. Vandaag belandt amper 10% van wat de consument betaalt in het land waar de koffieboon vandaan komt. Dat klopt niet. Dat systeem veranderen doe je niet op een paar jaar tijd, maar we zetten alleszins stappen in die richting.”

“Naast faire handelsrelaties en correcte prijzen zetten we in het zuiden extra projecten op poten om onze zuster-vzw’s te ondersteunen. Duurzaamheid is voor ons een vorm van eerlijkheid, maar dan vooral gericht op de volgende generaties. 80% van de koffieplantages zal door de klimaatverandering tegen 2050 verdwenen zijn. Dat is geen fijn vooruitzicht!”

“Zoals het zo vaak gaat, trekken de mensen die aan het begin van de keten staan aan het kortste eind. Vandaar dat wij niet enkel willen inzetten op fair trade én duurzaamheid, maar ook op biologische en regeneratieve landbouw, permacultuur en voedselbossen. Vandaag zijn er al pilootprojecten met boerenorganisaties die regeneratieve landbouw en duurzame technologie inzetten bij het wassen en drogen van de koffie. Uiteindelijk zouden alle plantages CO2 moeten capteren, zodat ze echt CO2-vrije koffiebonen kunnen produceren”, stelt Linthout.

“Het is nu vooral een kwestie om iedereen die erbij betrokken is – agronomen, bio-ingenieurs, bosbouwers - van die noodzaak te overtuigen. Als iedereen mee is en we verandering kunnen teweegbrengen, leidt dat uiteindelijk tot een heerlijk kopje koffie waarmee je als het ware zuivere CO2 uit de lucht slurpt.”