Sociaal onderneemster Lien Uten: “Wij geven Indiase vrouwen niet gewoon geld of voedsel, maar de tools om zelf een betere toekomst te creëren”

(Photo by Matt Berridge)

Sociaal ondernemen, het is een vak apart. Sterker nog: het is iets wat in je zit, als we Lien Uten mogen geloven. Zelf staat de 27-jarige Leuvense al vier jaar aan het roer van Fair and Square, een onderneming die Indiase vrouwen werkgelegenheid biedt in een naaiatelier. Het starten van een onderneming stond niet noodzakelijk bovenaan haar verlanglijstje, maar groeide eerder uit het zien van een nood. “Wanneer je geprivilegieerd bent en zoals ik altijd alle kansen hebt gekregen, is diezelfde kansen gaan creëren voor mensen met minder geluk het minste wat ik kan doen.”

Naaiopleiding voor kansarme vrouwen

Vier jaar geleden trok de Leuvense Lien Uten na haar studies samen met haar toenmalige partner Jonas Mallisse - co-founder van Fair and Square en bezieler van Too Good To Go Belgium - naar Azië, haar reisdrang en passie voor surfen achterna. De eerste halte was India, waar ze de lokale ngo Samugam bezochten.

“Jonas had er enkele jaren eerder vrijwilligerswerk gedaan, dus leek het ons een leuke tussenstop”, start Uten haar verhaal. “Samugam was verantwoordelijk voor tal van projecten, zoals het mogelijk maken van onderwijs voor kinderen en het aanbieden van opleidingen voor vrouwen. Hun werking was volledig afhankelijk van buitenlandse sponsors en toen wij arriveerden, had net één van hun sponsors afgehaakt. Met als gevolg dat heel wat projecten niet meer zouden kunnen doorgaan.”

Eén van die projecten was een naaiopleiding voor kansarme vrouwen. “Al jaren brengt dit project vrouwen heel wat zelfvertrouwen en skills bij. Een werkende vrouw is echter nog steeds not done in India, wat de stap om deze skills te vertalen naar een inkomen voor hen heel groot maakt. Daarin zagen wij dan ook een kans om enerzijds het naaiproject te redden en zelfbedruipend te maken en anderzijds deze vrouwen na hun opleiding een job aan te bieden. Zo zijn we dan gestart met het produceren van textielproducten als tote bags en was Fair and Square geboren.”

Lokaal project met grote impact

Een eenvoudig project, maar met een grotere impact dan men op het eerste gezicht zou denken. “In India rust nog altijd een taboe op werkende vrouwen”, verduidelijkt Uten. “Toch is het belangrijk om dat taboe te doorbreken en werkgelegenheid te voorzien, want een werkende vrouw wordt zelfstandiger, leert haar eigen geld beheren en creëert een toekomst voor zichzelf.”

Ook voor haar omgeving heeft dit positieve gevolgen. “Om te beginnen is zo’n werkende vrouw een inspiratie voor haar directe omgeving. Andere vrouwen zullen een voorbeeld aan haar nemen en ook dochters zullen werken als iets meer vanzelfsprekend zien”, klinkt het. “Uit onderzoek blijkt trouwens dat een vrouw 90% van haar inkomen in haar gezin zal investeren, terwijl dit bij een man slechts 34% bedraagt. Als je zorgt dat een vrouw een inkomen heeft, zal dat dus doorsijpelen naar educatie, gezondheidszorg en andere zaken die de volgende generatie ten goede komen.”

Sociaal ondernemen en duurzaamheid gaan hand in hand

Met Fair and Square wil Lien Uten niet enkel goed doen voor andere mensen, maar ook voor onze planeet. “Anno 2021 vind ik duurzaam ondernemen niet langer een keuze maar een absolute must. Ook al had ons initiële doel niets met ecologische duurzaamheid te maken, toch hebben we geprobeerd om alles wat we doen zo milieuvriendelijk mogelijk te maken. Zo hebben we ervoor gekozen om een product te maken dat een biologisch alternatief is voor wegwerpplastic en werken we met biologisch katoen.”

Dat hun producten in India worden gemaakt en vervolgens worden opgestuurd naar België, proberen ze te compenseren. “Hiervoor werken we samen met de Gentse start-up GoForest. Zij berekenen hoeveel bomen er nodig zijn om onze geproduceerde CO2 opnieuw uit de atmosfeer te halen en gaan deze bomen ook daadwerkelijk planten in het Amazonegebied in Peru”, zegt Uten. “Natuurlijk is compenseren geen excuus voor uitstoot, eerder een pleister op de wonde. Maar als je iets wil bereiken moet je soms keuzes maken en je niet verliezen in streven naar perfectie. Of zoals wij het zeggen: Don't let the perfect get in the way of the good.”

Maatschappelijk verantwoord ondernemen als norm

Hoewel termen als maatschappelijk verantwoord ondernemen en sociaal ondernemen volgens Lien belangrijk zijn om het concept naamsbekendheid te geven, roept ze ook op om ze voorzichtiger te gebruiken. “Deze termen zijn nog vrij vaag aangezien er geen controle is op wat ondernemingen kunnen claimen. Daarnaast kunnen ze ook uitpakken met één duurzaam aspect, terwijl ze het op andere vlakken niet goed doen”, licht ze toe.

“Ik denk dat we moeten zoeken naar standaarden om deze termen af te lijnen en zo een maatstaf te creëren voor ondernemingen. In een ideale wereld is natuurlijk elke onderneming maatschappelijk verantwoord en hoeven die termen niet meer te bestaan, maar daar zijn we helaas nog lang niet.”

Ze is zich dan ook heel bewust van de weg die hier nog afgelegd moet worden. “Het belangrijkste doel van een klassieke onderneming is nog steeds een bepaald product op de markt brengen om daar dan maximale winst uit te halen en financieel elk jaar te groeien. Uiteraard is winst bij een sociale onderneming ook heel belangrijk maar niet prioritair. Duurzame producten creëren, een veilige werkplek voorzien, eerlijke lonen betalen,... dat is veel belangrijker. Ik ben dan ook van mening dat bedrijven zouden moeten bestaan voor het voordeel van hun klanten en medewerkers en niet puur om winst te maken.”

Uten is er rotsvast van overtuigd dat die mindset shift de sleutel tot succes is. “Als we onszelf én de volgende generaties willen redden, moeten we onze manier van denken en ondernemen veranderen. Wat is de waarde van een boom? Een gezond kind? Of zelfs van een mooi uitzicht? Dat zijn de vragen die we ons moeten stellen, want er zit wel degelijk monetaire waarde in de zaken waar we vandaag weinig belang aan hechten of een te lage prijs op plakken. Waarde creëren voor de wereld in plaats van voor onszelf lijkt mij het enige juiste uitgangspunt. Anders zullen we in het scenario van klimaatverandering en onethische werkgelegenheid blijven hangen”, oppert ze.

Dat sociaal ondernemen de laatste tijd net wat negatiever in het nieuws komt door Shimagate kan ze goed naast zich neerleggen. “Eigenlijk ervaar ik het als iets positiefs, want ik vind het belangrijk dat we kritisch blijven”, zegt Uten daarover. “We mogen niet vergeten dat iedereen een vzw kan opstarten of met bepaalde claims kan uitpakken, maar dat betekent niet dat wat ze doen ook effectief goed is.”

“Ik hoop dus dat dit mensen aanspoort om onderzoek te doen naar een onderneming en niet zomaar alles te geloven. Uiteindelijk zegt zo’n schandaal niets over de ondernemingsvorm, maar des te meer over de persoon die hem als excuus gebruikt.”

Toekomstplannen maken plaats voor survival modus

Hoewel er nog heel wat toekomstplannen zijn met Fair and Square, staan die nu even op een lager pitje. “Het is geen geheim dat de situatie in India momenteel zeer triest is, zelfs het naaicentrum is momenteel gesloten”, vertelt Uten. “Overleven is nu dus het belangrijkste. We willen koste wat kost de lonen van onze medewerkers kunnen blijven betalen, dus denken we voorlopig wat meer op korte termijn.”

Eén van die prille plannen was het starten van een tweede vestiging in Sri Lanka. “Vlak voor de pandemie van start ging, trok ik naar Sri Lanka om een maand te gaan surfen. Toen werd reizen plots moeilijk en leek daar blijven mij veiliger dan terugkeren naar India. Ondertussen woon ik hier meer dan een jaar en kan ik zeggen dat de sociale situatie vrij gelijkend is met die in India. Ik heb dus zeker al met het idee gespeeld, maar wil eerst meer onderzoek doen. Fair and Square is in mijn ogen wel een model dat ook in heel wat andere landen opgezet kan worden.”

Ook in haar tijd buiten Fair and Square zit de Vlaamse onderneemster allesbehalve stil. “Fair and Square is geen vrijwilligersproject, maar ik kan er zeker niet van leven. Daarnaast werk ik dus voor een Belgische start-up (Uten is Sales & Marketing Manager bij Karaton; nvdr), wat dankzij het goedkope leven in Sri Lanka meer dan voldoende is om rond te komen en de rest van mijn tijd in Fair and Square te kunnen stoppen”, legt ze uit.

Bovendien heeft ze nog een vijftal onafgewerkte businessplannen op haar laptop staan, zegt Uten. “Iets met duurzame mode doen lijkt mij erg leuk, maar momenteel schrijf ik de ideeën gewoon op voor later omdat ik focus cruciaal vind als je succesvol wil zijn als ondernemer. Voorlopig blijf ik dus focussen op mijn huidige projecten, wil ik volop genieten van het eilandleven en zie ik wel wat de toekomst brengt.”