Joachim De Vos en Stijn Baert (©David Legevre & Anneke D’Hollander)
Het stormt in Silicon Valley. Of concreter: het regent er ontslagen. Kort na zijn overname van Twitter zette Elon Musk de helft van de medewerkers – zo’n 3.000 mensen – op straat. Facebook-moederbedrijf Meta kondigde vorige week dan weer een ontslagronde van 11.000 mensen aan, en ook Amazon is van plan om 11.000 medewerkers de laan uit te sturen. Waar komen die massale ontslagrondes opeens vandaan? En waarom vinden ze bijna simultaan plaats? “Big tech heeft tijdens de coronacrisis de economie recht gehouden, maar in een geopolitieke crisis betaalt ze zelf het gelag.”
In big tech draait het aantal ontslagen vandaag rond de 120.000, waarvan 70.000 in Silicon Valley. Er is daar overduidelijk iets aan het gebeuren, maar dat iets heeft geen eenduidige oorzaak. “Er is natuurlijk een recessie op komst”, aldus Joachim De Vos, professor Scenarioplanning aan de Universiteit Gent en Co-Chairman & Managing Partner van toekomstbelevingscenter Living Tomorrow en TomorrowLab, die regelmatig naar Silicon Valley reist. “Ook in de technologiesector. Met de technologie op zich is niets mis: die zal blijven evolueren, en ons vooruithelpen. Maar we kampen met een macro-economische crisis in het Westen en een geopolitieke stresssituatie die we sinds de Koude Oorlog niet meer hebben meegemaakt.”
“Dat gegeven wordt nog versterkt door uitspraken van onder meer de Amerikaanse president en de Europese Centrale Bank, die beweren dat we een slecht jaar tegemoet gaan. Verschillende bedrijven reageren daarop in de vorm van budget cuts en downsizing. Ze noemen dat anticipation of the recession, ingegeven door onzekerheid. En onzekerheid bij beleggers is nooit goed.”
Ontploffende waarderingen
Maar er is meer, stelt De Vos. “In de periode net voor COVID konden venture capitalists heel goedkoop miljarden ophalen en in start-ups pompen, die niet eens een rendabel businessmodel moesten kunnen voorleggen. Er was op een bepaald moment zelfs geen sprake meer van unicorns maar van decacorns - het kon niet op. Tijdens COVID werd dat zelfs nog extremer: overheden pompten helikoptermiljarden in de economie, waardoor geld spotgoedkoop bleek. Tel daar nog bij dat iedereen massaal thuis werkte, wat voor een enorme sprong in digitalisering zorgde, en dat iedereen exponentieel via e-commerce producten bestelde, en je zag op de beurzen de waarderingen van de techbedrijven letterlijk ontploffen. Terecht ook, want big tech heeft de economie tijdens COVID rechtgehouden.”
Het gevolg was wel een situatie van ongebreidelde groei en dus massale aanwervingen: Meta trok in 2020 en 2021 maar liefst 27.000 extra mensen aan, Amazon zelfs een veelvoud daarvan om de e-commerce boom bij te houden.
“Je moet echter weten dat in de Valley heel veel aan stock-based verloning wordt gedaan”, vertelt De Vos. “Dus als de beurzen ontploffen, stijgen ook de lonen gigantisch. Wist je dat beginnende ingenieurs in Silicon Valley tot op vandaag, ook aangevuurd door de war for talent, verleid worden met jaarlonen tot 200.000 dollar?”
Perfecte storm
Intussen is er van goedkoop geld geen sprake meer: de banken trokken de intrestvoeten omhoog, venture capitalists schroefden hun investeringen terug en grote techbedrijven keken door de stijgende lonen en grondstofprijzen aan tegen gigantische kosten. In het geval van Meta kwam daar ook nog een jaarlijkse investering van 20 miljard dollar in de metaverse bij, terwijl het steeds meer Facebook-gebruikers naar andere kanalen ziet overstappen, met minder advertentie-inkomsten tot gevolg. Vandaag telt Facebook 1,9 miljard gebruikers, maar het platform komt wel van drie miljard. Last but not least kopen mensen veel minder online, omdat gezinnen hun koopkracht op een jaar tijd met 6,8 procent zagen dalen.
“Met die lay-offs als directe gevolg van die perfecte storm”, meent Joachim De Vos. “Niet alleen zit de schrik erin, massaontslagen komen ook neer op een aanzienlijke besparing: als je 11.000 man die pakweg 1.000 dollar per dag kosten de laan uitstuurt, dan bespaar je in één klap dagelijks 11 miljoen dollar – ook gezien de vele kantoren die je op die manier kan sluiten. In dat opzicht wordt de geopolitieke situatie en economische recessie ook als excuus gebruikt om mensen af te danken.”
Niet alleen zit de schrik erin, massaontslagen komen ook neer op een aanzienlijke besparing
En waarom die ontslagen zo kort op elkaar volgen? “Omdat die bedrijven met elkaar in concurrentie zijn en er dus sprake is van een cascade-effect, wat wel vaker in de economie voorkomt”, antwoordt Stijn Baert, professor Arbeidseconomie aan de UGent. “Als één bedrijf ziet hoe een ander binnen dezelfde sector een massale ontslagronde of loonkostenverlaging doorvoert en door zo te herstructureren een competitief voordeel creëert, is het niet ondenkbaar dat het dat ook zal doen. Anders zit het met een hogere kostenstructuur dan de concurrentie.”
“Hetzelfde zie je gebeuren wanneer een bedrijf automatiseert: ook andere bedrijven zullen de functies die zo wegvallen schrappen. Soms kan je dat positief invullen – als in: leren van je concurrenten – maar in sommige gevallen, zoals met die ontslagrondes in de big tech in de VS, krijgt dat dan helaas de allures van een race to the bottom.”
Versnelde groei
Als de economische sputtert, volgt logischerwijs en met een beetje vertraging de arbeidsmarkt. “Maar in de VS is de reactie wat sneller”, duidt Stijn Baert. “Dat heeft vooral te maken met het feit dat in Amerika contracten een stuk flexibeler zijn: men kan er gemakkelijker aanwerven, maar ook gemakkelijker ontslaan, zonder dat dit te veel geld kost. Bij ons is dat, mede door de Wet-Renault, een stuk minder evident.”
“Om die reden bijvoorbeeld zijn er in België tijdens de coronacrisis bijna geen naakte ontslagen geweest. Ten eerste om toch maar geen contracten te moeten ontbinden en ten tweede vanuit het besef dat men die mensen na de crisis toch weer nodig had. Dat lijkt voordelig want stabieler, maar het zorgt er ook voor dat bedrijven hier minder snel geneigd zullen zijn om mensen kansen te geven, in tegenstelling tot de VS. Daar kan de arbeidsmarkt dus ook sneller reageren op vertraagde en versnelde groei. Die ontslagen hoeven dan ook niet definitief te zijn.”
Geen permanente versnelling
De ontslagrondes komen er exact één jaar na de topwaarderingen voor al die techbedrijven. Was er dan sprake van overdreven enthousiasme bij die CEO’s, dat ze massaal gingen aanwerven? Is het een vorm van naïviteit? Jack Dorsey, medeoprichter van Twitter, erkende bijvoorbeeld in een tweet dat hij het bedrijf te snel had laten groeien, en Zuckerberg gaf toe dat hij zich had laten leiden door voorspellingen over een permanente versnelling, zelfs nadat de pandemie voorbij was.
Het systeem van ongebreidelde groei en onbeperkte aanwervingen is niet meer houdbaar in een wereld die niet langer even snel digitaal meegroeit, zoals de voorbije tien jaar wel het geval was
“Het kon de laatste jaren inderdaad niet op, en de gekste ideeën kregen waarderingen van een halve unicorn”, aldus Joachim De Vos. “Maar no one is too big to fail, dat hebben we nu wel gezien. Dus dat model, dat we de laatste tien à vijftien jaar in Silicon Valley hebben meegemaakt en waar het voor een deel op gebouwd is, staat vandaag minstens op pauze. Het systeem van ongebreidelde groei en onbeperkte aanwervingen is niet meer houdbaar in een wereld die niet langer even snel digitaal meegroeit, zoals de voorbije tien jaar wel het geval was. Nu is die wereld door alles wat er gaande is gewoon buiten adem.”
Gelag betalen
Maar als het stormt in Silicon Valley, betekent dit dan ook dat het in Europa zal beginnen waaien? En zo ja, welke windstoten mogen we hier dan verwachten? “We komen hier meestal wat achter op de VS, maar we zien het hier toch ook al gebeuren”, stelt De Vos vast. “Denk maar aan de recente ontslagronde van booking.com in Amsterdam. En ook buiten Europa: in India bijvoorbeeld zit de techsector intussen ook al aan 20.000 ontslagen. We kunnen alleen maar ons hart vasthouden en hopen dat de wereldwijde geopolitieke instabiliteit niet erger wordt. Met de raketinslagen in Polen en de nucleaire dreiging ziet het er op dat vlak echter niet goed uit. Big tech heeft tijdens de coronacrisis dan wel de economie recht gehouden, maar in een geopolitieke crisis betaalt ze zelf het gelag.”
Een terugval blijft altijd mogelijk, maar op de lange termijn is de digitale economie – samen met de duurzame en zorgeconomie – een groeisector, wat alle prognoses ook uitwijzen
“Ikzelf ben iets minder pessimistisch als het gaat over de effecten in de techsector bij ons”, zegt Stijn Baert. “En wel om de reden van de stabielere arbeidsmarkt die ik eerder heb gegeven. Bovendien is en blijft digitalisering de toekomst: het belang ervan zal alleen maar toenemen, waarbij een terugval altijd mogelijk is, maar op de lange termijn is de digitale economie – samen met de duurzame en zorgeconomie – een groeisector, wat alle prognoses ook uitwijzen.”
“Laat die ontslagronde in de VS de keuze voor ingenieursstudies dus zeker niet in de weg staan, zou ik zeggen. En neem titels als ‘de gouden tijden van Silicon Valley zijn voorbij’ met een korreltje zout. Ik heb natuurlijk geen glazen bol, maar toen de internetzeepbel barstte aan het begin van de 21ste eeuw heeft men gelijkaardige dingen gezegd. Nogmaals: digitalisering is en blijft de toekomst. Maar bedrijven zullen zich wel moeten blijven heruitvinden”, aldus de UGent-professor
Het merk ‘Elon Musk’
Gerelateerd aan dat nieuws van de ontslagrondes kwam ook het bericht binnen dat Elon Musk het (resterende) Twitter-personeel had gemaild dat het voor de keuze stond: harder werken of ontslagen worden. “We zullen extreem hardcore moeten zijn”, stond in de mail te lezen. “Dit betekent lange uren werken met een hoge intensiteit. Alleen uitzonderlijke prestaties zullen een voldoende opleveren.”
Kan de nieuwe, excentrieke eigenaar van Twitter dit zomaar eisen van zijn personeel, en zo ja, of nee, zal dit tot een nieuwe ontslaggolf leiden? “Ik denk eerlijk gezegd dat die uitspraken vooral dienden ter versterking van het merk Elon Musk”, antwoordt Stijn Baert. “Anders zouden ze volstrekt ongeloofwaardig zijn, aangezien ze impliceren dat alle Twitter-werknemers niet hard genoeg werken. Deze uitspraken zeggen dus meer over wie Elon Musk is dan over de Amerikaanse werknemer en arbeidsmarkt.”
